To oni dbają o bezpieczeństwo papieża. Oto Korpus Żandarmerii

Państwo Miasto Watykańskie, podobnie jak inne państwa świata, nie jest wolne od przestępczości. Tak pospolitej, jak i tej zorganizowanej. Z uwagi na to, iż Watykan jest siedzibą papieża – głowy Kościoła katolickiego – narażony jest także na ataki terrorystyczne. Zagrożony jest też sam papież, który bierze udział w publicznych celebrach w Bazylice Watykańskiej, czy Placu Świętego Piotra, spotyka się także z rzeszami pielgrzymów na audiencjach oraz odbywa liczne pielgrzymki. Państwo Miasto Watykańskie ma zatem swoje służby, które mają dbać o porządek i bezpieczeństwo.

Najbardziej znaną formacją jest Gwardia Szwajcarska, której członkowie w ozdobnych uniformach pilnują wejść do Watykanu. Funkcje reprezentacyjne i porządkowe – to adekwatnie główne i jedyne zadania tej formacji. Obok niej funkcjonuje mniej znany Korpus Żandarmerii – jego funkcjonariusze nie tylko dbają o porządek i bezpieczeństwo na terenie państwa, ale pełnią także role policji skarbowej czy sądowej. Z badań naukowców, zajmujących się historią Żandarmerii Watykańskiej, wynika, iż korzenie tej formacji sięgają IV w., gdy cesarz Konstantyn po wprowadzeniu w Cesarstwie Rzymskim wolności wyznania przydzielił papieżowi Melchiadesowi (311-314), a potem jego następcy, papieżowi Sylwestrowi (314-355), eskortę uzbrojonych żołnierzy do obrony. W ciągu wieków o bezpieczeństwo papieża dbały m.in. zorganizowana przez Leona IV w połowie IX w. milicja papieska, papieska gwardia konna (powstała w 1378 r.), Gwardia Szwoleżerów, Korpus Złamanych Lanc (obie utworzone przez Innocentego III w 1485 r.), Gwardia Miejska powołana w 1790 r., Gwardia Szlachecka i Pałacowa Gwardia Honorowa. Od 1506 r. bezpieczeństwa papieża pilnowała także Gwardia Szwajcarska (Pontificia Helvetiorum Cohors).

Elitarna jednostka

Początek w tej chwili istniejącej formacji, dbającej o porządek na terenie Watykanu oraz samego papieża, wiąże się z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego, na którym podjęto decyzję o odtworzeniu Państwa Kościelnego. W związku z tym papież Pius VII podpisał 6 lipca 1816 roku motu proprio Piusa VII o organizacji administracji publicznej (dokument promulgowano 14 lipca 1816 roku). W art. 242 papież postanowił, iż „wszystko, co dotyczy większego bezpieczeństwa publicznego” będzie przedmiotem szczegółowych przepisów i instrukcji policyjnych”. Już 31 lipca 1816 roku Sekretarz Stanu, kard. Ercole Consalvi, wydał na polecenie Ojca Świętego notę, w której informowano o utworzeniu na terenie Państwa Kościelnego Corpo dei Carabinieri Pontifici (Korpus Papieskich Karabinierów) i ogłoszono rekrutację. W Notificazione wyraźnie podkreślono, iż formacja będzie najbardziej wyróżniającym się korpusem państwa i zajmie pierwsze miejsce pośród tego typu jednostek. Jej członkowie będą musieli wyróżniać się dyscypliną i będą zarabiali więcej aniżeli członkowie pozostałych korpusów. Nie ma wątpliwości, iż od początku uważano ją za formację elitarną i pokładano w niej duże nadzieje. W tym samym roku wydano szczegółowy regulamin dla korpusu oraz 72-stronicowy zbiór wskazań moralnych wraz z instrukcjami dla karabinierów. W obu dokumentach wskazywano, iż podstawowym zadaniem formacji jest „utrzymanie porządku i wykonywania praw w państwie”.

Korpus przetrwał w takiej formie jedynie kilka lat. W lutym 1849 roku po proklamowaniu Republiki Rzymskiej karabinierzy podporządkowali się Ministerstwu Wojny, a po upadku republiki papież Pius IX nakazał rozwiązanie formacji. Notificazione w tej sprawie promulgowano 14 września 1849 roku. W miejsce Korpusu Papieskich Karabinierów powołano Korpus Welietów Papieskich, by po 10 miesiącach zmienić jego nazwę na Żandarmeria Papieska (Gendarmeria Pontificia). Jej członkowie dbali o bezpieczeństwo kolejnych papieży także po likwidacji w roku 1870 Państwa Kościelnego, gdy Pius IX ogłosił się więźniem Watykanu.

Po uregulowaniu tzw. kwestii rzymskiej i podpisaniu w roku 1929 traktatów laterańskich, które ustanowiły suwerenne Państwo Watykańskie, papież Pius XI promulgował 7 czerwca 1929 r. pierwszą Ustawę Zasadniczą Państwa Miasta Watykańskiego. Formacje stricte militarne tj. Gwardie: Szlachecka, Pałacowa oraz Szwajcarska zostały podporządkowane bezpośrednio papieżowi (art. 2). Korpus żandarmerii podporządkowano Gubernatorowi Państwa Watykańskiego, któremu została powierzona władza ustawodawcza oraz wykonawcza (art. 7), ale nominacja komendanta żandarmerii była zastrzeżona papieżowi. W maju 1933 roku Gubernator wydał regulamin formacji, który obowiązywał do roku 1946, gdy ustanowiona w 1939 r. przez Piusa XII Papieska Komisja do spraw Państwa Miasta Watykańskiego uznała, iż należy go zmienić. W art. 1 nowego regulaminu precyzyjnie określono zadania żandarmerii: „Papieski Korpus Żandarmerii czuwa nad bezpieczeństwem Najświętszej i Dostojnej Osoby Papieża. Do jego zadań należy również obrona terytorium Państwa Watykańskiego, wykonywanie funkcji adekwatnych służbie policyjnej, porządkowi wewnętrznemu i bezpieczeństwu oraz czuwanie nad przestrzeganiem prawa państwa, rozporządzeń i rozporządzeń władz publicznych. Pełni zaszczytną służbę”.

W innym artykule sprecyzowano zaś, iż korpus zależny jest od kardynała – przewodniczącego Papieskiej Komisji do spraw Państwa Miasta Watykańskiego, z którym inne dykasterie mają uzgadniać jego wykorzystanie w czasie uroczystości religijnych, audiencji papieskich. Podkreślano, iż w okresie sede vacante, w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa podczas konklawe, żandarmeria pozostaje w dyspozycji Marszałka Konklawe (art. 3).

Paweł VI i reforma jednostek militarnych

Oficjalne przejście żandarmerii pod zarząd Papieskiej Komisji do spraw Państwa Miasta Watykańskiego nastąpiło z chwilą promulgacji przez Pawła VI 24 czerwca 1969 roku Ustawy o rządzie Państwa Watykańskiego. Ustanowiono wówczas Sekretariat Generalny, kilka urzędów i dyrekcji, jako osobną jednostkę administracyjną wyodrębniono również Korpus Żandarmerii Pontyfikalnej.

W 1970 roku papież Paweł VI podjął decyzję o likwidacji Gwardii Szlacheckiej i Pałacowej Gwardii Honorowej. Zniesiony został również korpus żandarmerii. W jego miejsce powołano do życia Centralny Urząd Ochrony, który rekrutował do służby cywilnych agentów ochrony i podlegał Sekretarzowi Generalnemu Gubernatoratu. Kolejnej zmiany dokonano w roku 1991. Nazwę urzędu zmieniono na Korpus Służby Ochrony Państwa Miasta Watykańskiego (Corpo di Vigilanza dello Stato della Città del Vaticano) i podporządkowano ponownie Papieskiej Komisji. Zgodnie z ustawą (N. CLXVIII z 25 marca 1991 r.) formacji powierzono wykonywanie funkcji policyjnych na terytorium Państwa Watykańskiego, dbanie o bezpieczeństwo, porządek publiczny, zadania policji sądowej oraz drogowej. Oficjalna nazwa nowego korpusu była długa, potocznie nazywano go zatem po prostu Corpo di Vigilanza. Skrótem tym posłużył się także Jan Paweł II, gdy 26 listopada 2000 r. promulgował nową Ustawę Zasadniczą Państwa Miasta Watykańskiego.

Kolejne uregulowania prawne dotyczące żandarmerii zostały wydane w 2002 roku. Papieska Komisja do spraw Państwa Miasta Watykańskiego zachowując dotychczasowe zadania i strukturę tej formacji, zmieniła jej nazwę na Korpus Żandarmerii Państwa Miasta Watykańskiego (Corpo della Gendarmeria dello Stato della Città del Vaticano). Zmianę tłumaczono tym, iż charakter i funkcje państwowe formacji powinny być natychmiast widoczne w jej nazwie.

Jak wspomniano papież Paweł VI w Ustawie o rządzie Państwa Watykańskiego z 1964 r. wyszczególnił wśród różnych instytucji także korpus żandarmerii. W ustawie nie opisano jednak żadnych jej zadań. Nie zrobiono tego także w promulgowanym 1 lipca 1969 r. Regulaminie generalnym dla stałego personelu zatrudnionego w Państwie Watykańskim. W art. 9 tego dokumentu zapisano jedynie, iż podlega ona kardynałowi – Przewodniczącemu Papieskiej Komisji do spraw Państwa Miasta Watykańskiego i rządzi się własnymi regulacjami. Szczegółowe rozwiązania pojawiły się dopiero w Ustawie o rządzie Państwa Watykańskiego promulgowanej przez Jana Pawła II 16 lipca 2002 r.

Watykańska policja a Interpol

Dokonując reformy zarządzania Państwem Watykańskim papież utworzył Sekretariat Generalny oraz dziewięć ściśle współpracujących z nim dyrekcji. Wśród nich także Dyrekcję Służb Bezpieczeństwa i Ochrony Ludności (Direzione dei Servizi di Sicurezza e Protezione Civile), której podlegały żandarmeria oraz straż pożarna. Ustalono, iż działalność obu formacji, podległych szefowi żandarmerii będzie regulowana odrębnymi przepisami wykonawczymi. Niemniej wyszczególniono zadania korpusu. Ustalono, iż wykonuje on „instytucjonalne zadania policji, w tym granicznej, a także policji sądowej i skarbowej, mając na celu bezpieczeństwo miejsc i ludzi, utrzymanie porządku publicznego oraz zapobieganie i zwalczanie przestępstw” (art. 13 ust. 3). Zapewnienie bezpieczeństwa ma się odbywać w ścisłym porozumieniu z Gwardią Szwajcarską oraz we współpracy z siłami porządkowymi państwa włoskiego oraz innych państw (art. 13 ust. 2). Zadania straży pożarnej opisano enigmatycznie: „prowadzi działania ratownicze i profilaktykę mającą na celu ochronę ludzi i mienia” (art. 13 ust. 4).

W oparciu o te uregulowania w październiku 2008 r. zatwierdzono nowy regulamin żandarmerii. W tym samym miesiącu została ona przyjęta do Interpolu – międzynarodowej organizacji policji pomagającej organom ścigania w walce z wszelkimi formami przestępczości.

Kolejne zmiany w zakresie działania Żandarmerii Watykańskiej wprowadził papież Franciszek, który 25 listopada 2018 r. promulgował nową Ustawę o rządzie Państwa Watykańskiego. Zadania żandarmerii zostały w niej doprecyzowane. Poprzednie normy – zarówno Pawła VI, jak i Jana Pawła II – w przeciwieństwie do regulaminu z 1946 r. – nie mówiły nic o dbaniu o bezpieczeństwo papieża. Teraz taki zapis wprowadzono (art. 12 ust. 3). Zarząd otrzymał także mandat do współpracy z międzynarodowymi organizacjami policyjnymi (art. 12 ust. 4), co było niejako usankcjonowaniem przyjęcia żandarmerii do Interpolu, o czym wspomniano powyżej. Ustalono, iż swoje zadania formacja wykonuje na obszarach określonych przez Traktat laterański (art. 12 ust. 5). Z kolei do zadań straży pożarnej dopisano „organizację i koordynację wszelkich działań wolontariackich w zakresie ochrony ludności” (art. 12 ust 7).

Wprowadzenie zapisu o wykonywaniu zadań na obszarach określonych w Traktacie laterańskim, a więc także w bazylikach papieskich położonych na obszarze eksterytorialnym była de facto prawnym uregulowaniem zadań, które żandarmeria podjęła 2007 r. na prośbę kard. Giovanniego Lajolo, ówczesnego Prezydenta Gubernatoratu Państwa Watykańskiego. W bazylikach papieskich na terenie Rzymu żandarmeria podjęła bowiem wtedy służbę prewencyjną i nadzorczą.

Ostatnich zmian w prawodawstwie dokonano w marcu 2022 roku. 29 marca tego roku papież promulgował dekret zmieniający Ustawę o rządzie, ale tylko w zakresie odnoszącym się do zadań Korpusu Żandarmerii oraz straży pożarnej. W art. 12 ust 2 wspomnianej ustawy zapisano, iż szefem Dyrekcji Służb Bezpieczeństwa i Ochrony Ludności jest komendant żandarmerii, będący jednocześnie komendantem straży pożarnej – wcześniejszy zapis dopuszczał możliwość kierowania dyrekcją przez komendanta (art. 1). Kolejna zmiana dotyczy brzmienia art. 12 ust 4, gdzie dopisano, iż żandarmeria może podejmować współpracę nie tylko z międzynarodowymi organizacjami policyjnymi, ale także ochrony (art. 2). Najistotniejsza zmiana pojawiła się jednak w art. 12 ust. 5. Postanowiono, iż do zadań Korpusu Żandarmerii „należy także zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony papieża oraz wyższych władz poza terytorium państwa, we współpracy z równoważnymi zagranicznymi służbami bezpieczeństwa”. Ochroną żandarmerii objęto zatem także innych członków władz Państwa Miasta Watykańskiego oraz papieża poza terytorium Watykanu. Zadania te żandarmeria wykonywała co prawda także wcześniej, stąd wprowadzoną nowelizację należy traktować jako ich prawną legalizację.

Kto może służyć w żandarmerii?

Korpus Żandarmerii Watykańskiej ma strukturę hierarchiczną. Na jego czele stoi inspektor generalny w stopniu generała. Jego nominacja i odwołanie jest wyłączną kompetencją papieża. Inspektor generalny, jako jedyny funkcjonariusz korpusu, posiada obywatelstwo watykańskie. Jest on odpowiedzialny za koordynację działań żandarmerii oraz straży pożarnej.

Wyższe funkcje kierownicze pełnią członkowie korpusu oficerów. Niżej w hierarchii stoją podoficerowie, najniżej zaś agenci nadzoru oraz kadeci. Żandarmeria nie ma własnej szkoły, więc do służby przyjmowane są często osoby, które wcześniej służyły w innych włoskich formacjach policyjnych. Kandydat, który chciałby pracować w formacji musi spełniać następujące podstawowe wymagania:

☛ płeć męska;

☛ wiek od 21 do 25 lat;

☛ dobry stan zdrowia;

☛ wzrost co najmniej 178 cm;

☛ kawaler;

☛ musi posiadać dyplom ukończenia szkoły średniej lub równoważne kwalifikacje;

Musi być także praktykującym katolikiem. Do wniosku o przyjęcie do służby należy bowiem dołączyć list polecający od proboszcza rodzinnej parafii.

Okres próbny trwa dwa lata, dopiero po tym czasie i zdaniu egzaminów kandydaci zostają przyjęci w szeregi żandarmerii. Awanse z jednej kwalifikacji na drugą w kadrze kierowniczej mogą nastąpić po siedmiu latach efektywnej służby. Na wiele stanowisk organizowane są konkursy. O awansach do kadry zarządzającej decyduje zaś Papieska Komisja ds. Państwa Watykańskiego. Może ona wskazywać na stanowiska osoby pracujące w innych urzędach lub poza administracją watykańską. Może też pominąć wymagania jakie stawia ogólny regulamin dla osób zatrudnianych przez Watykan.

Oddziały specjalne

Swoją służbę funkcjonariusze żandarmerii, których jest w tej chwili 150 pełnią przez 24 godziny na dobę przez cały rok. W 2000 roku utworzono Centrum Operacyjno-Dozorcze. Jest to centrum funkcjonalno-koordynacyjne niesienia pomocy na terenie Watykanu, wyposażone w najnowszej generacji systemy alarmowe i monitoring wizyjny. Posiada narzędzia technologiczne i informatyczne, dzięki którym może analizować i oceniać w czasie rzeczywistym wszystkie informacje gromadzone przez sieci monitorujące. Jest w stanie stale inicjować odpowiednie procedury reagowania i kontrastowania w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnych lub w obliczu szczególnie ryzykownych sytuacji, w oparciu o otrzymane prośby o pomoc lub raporty zgłoszone w okolicy.

W 2008 r. utworzone zostały dwa oddziały specjalne podlegające bezpośrednio dowódcy Korpusu Żandarmerii: Grupa Szybkiej Interwencji ( G. I. R – Gruppo Intervento Rapido) i Oddział Antysabotażowy (G. A – Gruppo do Antisabotaggio). Celem Grupy Szybkiej Interwencji (ok. 20 ludzi) jest przeciwdziałanie wszelkim działaniom dywersyjnym. Przede wszystkim prowadzi ona działalność dochodzeniową poprzez analizę i łączenie wielu kanałów i systemów informatycznych, przy wsparciu sprawnej organizacji techniczno-logistycznej. Potrafi natychmiast interweniować w sytuacjach wysokiego ryzyka.

Druga grupa to specjalny kontyngent złożony ze specjalnie szkolonych agentów, wyposażonych w wyrafinowany, innowacyjny sprzęt technologiczny. Główne działania tych specjalistów, okresowo aktualizowane o najnowocześniejsze techniki interwencyjne, polegają na rozpoznawaniu i neutralizowaniu wszelkich zagrożeń poprzez wdrażanie wszelkich środków bezpieczeństwa na wypadek odnalezienia podejrzanych przesyłek lub przesyłek, a także uczestniczeniu w działaniach policji sądowej i administracyjnej. Agenci szkolą się wspólnie z włoskimi służbami specjalnymi w ośrodku w Abbasanto.

Broń, mundury i… orkiestra

Funkcjonariusze żandarmerii wyposażeni są w broń, aby zapewnić bezpieczeństwo na terenie Watykanu. Bronią standardową jest półautomatyczny pistolet Glock 17 z amunicją Parabellum 9 × 19 mm. Na wypadek ewentualnych zamieszek wyposażeni są także w pałki, paralizatory, gaz pieprzowy i gaz łzawiący. Grupa Szybkiej Interwencji (GIR) wyposażona jest w karabinek Carbon 15 i karabin Heckler & Koch FABARM FP6.

Umundurowanie członków korpusu stanowią ciemnoniebieskie mundury. Obowiązuje biała koszula oraz czarny krawat. Na lewej, górnej kieszeni umieszczona jest odznaka żandarmerii, w którą wpisana jest flaga Watykanu, klucze świętego Piotra z tiarą na jej białym polu i napis: „S.C.V – Corpo della Gendarmeria”. Nakrycie głowy stanowi niebieska czapka. Z kolei funkcjonariusze G. I. R oraz G.A noszą czarne berty lub czarne bejsbolówki. Ich mundur ma kolor szary.

W październiku 2007 r. w ramach korpusu powstała również orkiestra reprezentacyjna. Tworzy ją ok. stu osób – ochotników, którzy wywodzą się z różnych orkiestr policyjnych i wojskowych Rzymu.

Korpus Żandarmerii Państwa Miasta Watykańskiego jest formacją o ponad dwustuletniej tradycji. Od początku powstania jej głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa papieżowi oraz wszystkim osobom przebywającym na terenie Watykanu i należących do niego terytoriów poza jego obszarem. W odniesieniu do osoby Ojca Świętego ochrona jest o zasięgu międzynarodowym.

Podobnie jak inne, działające na świecie formacje policyjne, żandarmeria prowadzi działania prewencyjne oraz kryminalno-śledcze. Pełni także rolę policji celnej, skarbowej, straży granicznej, a także sądowej. Zarysowane w niniejszym przedłożeniu zmiany jakich władze Państwa Miasta Watykańskiego dokonywały w ciągu minionych 55 lat w odniesieniu do jej zadań, struktury dowodzenia, powoływania w jej obrębie nowych jednostek, świadczą o tym, iż bezpieczeństwo jest jednym z priorytetów. Współczesne zagrożenia powodują, iż formacja musi ciągle doskonalić swoje umiejętności oraz podejmować współpracę z innymi tego typu jednostkami na świecie. Liczne zmiany legislacyjne w prawodawstwie Watykanu, które odnoszą się właśnie do żandarmerii i są odpowiedzią na znaki czasu, wskazują zaś na to, iż władze Państwa Miasta Watykańskiego dbają o to, by formacja działała zgodnie z prawem.