KARTKA Z KALENDARZA LITURGICZNEGO: 14 Października.

Jako Papież zwalczał różnego rodzaju herezje, jednocześnie zaś musiał przeciwdziałać rozłamowi w łonie rzymskiej gminy chrześcijańskiej. Przeciwnikiem jego i (pierwszym) antypapieżem był filozof i późniejszy męczennik, Hipolit. Łagodność Kaliksta w stosunku do grzeszników potęgowała jeszcze wrogość przeciwników. Przypisują mu ustanowienie postu w Suchedni. Miał on również wprowadzić do sztuki kościelnej malarstwo religijne. Z jego polecenia powiększono znacznie cmentarz przy via Appia, gdzie spoczywało wielu kapłanów męczenników; dlatego też katakumby te nazwano jego imieniem, zginął śmiercią męczeńską, prawdopodobnie podczas jakichś rozruchów; zwłoki jego wrzucono do studni, którą dotychczas jeszcze pokazują.

Msza (Si diligis). Teksty częściowo z formularza wspólnego ku czci Papieży (Introit, Ewangelia), częściowo zaś własne.

2. Katakumby.

Ilekroć słyszymy wyraz „katakumby” — adekwatnie należałoby mówić „cmentarze” (coemeteria) — ogarnia nas święte wzruszenie. Wyraz ten bowiem przypomina nam bohaterski okres młodego Kościoła, a zwłaszcza męczenników, których zwłoki na tych właśnie cmentarzach spoczywają. Przypomina on nam również owe podziemne nabożeństwa, które tu w czasach prześladowań odprawiano. Nie należy sobie jednak wyobrażać, iż wierni tłumnie na nie uczęszczali, miejsce to bowiem było zbyt ciasne, żeby pomieścić wielką liczbę ludzi. Jest natomiast rzeczą pewną, iż w katakumbach odprawiano już starochrześcijańską Liturgię.

Równie jednak ważna jest dla nas starochrześcijańska sztuka, której dzieła tam spotykamy, a która wyraźnie świadczy o duchu liturgicznym starożytnego Kościoła. Tematykę wszystkich niemal ówczesnych dziel sztuki można sprowadzić do dwóch zasadniczych myśli: z jednej strony przedstawiają one życie religijne i obrzędy dawnych chrześcijan (zwłaszcza Chrzest i Eucharystię), z drugiej zaś odnoszą się do życia pozagrobowego i przyszłego zmartwychwstania. Przedstawiają zatem całą religijność starożytnego Kościoła. Życie Łaski i życie w Chwale, słowem „życie” było treścią jego Wiary. Pierwszym źródłem tego życia był Chrzest, a zachowanie i odnawianie Łaski Chrztu Świętego było jego usilnym staraniem. Zdrój ten płynął dalej w życiu Chrześcijan za pośrednictwem Eucharystii. Także i dzisiaj Chrzest Święty i Eucharystia są główną treścią liturgicznego życia w Kościele. Cały czas Wielkiego Postu poświęcony jest odnowieniu Łaski Chrztu Świętego: ośrodkiem okresu wielkanocnego jest świadomość otrzymanego Chrztu, a każda niedziela jest pamiątką i odnowieniem Jego Łaski. Za pośrednictwem Eucharystii rozwija się w nas to, cośmy we Chrzcie Świętym otrzymali niejako w zarodku. Jakże zaś potężnie głosiła sztuka katakumbowa nadzieję życia pozagrobowego i tęsknotę za nim! Dowodzi to, iż nadzieja powtórnego Przyjścia Chrystusa Pana była w dawnym Kościele jednym z najpotężniejszych bodźców pobudzających do pogardy świata, do męstwa w męczeństwie i do świętości życia. Chrzest, Eucharystia, Paruzja — to trzy najistotniejsze myśli przewodnie staro-chrześcijańskiej pobożności.

Opat Hcrwegen tak pisze o sztuce katakumbowej: „Abstrahując od znikomo nielicznych wyjątków, treść starochrześcijańskich dzieł sztuki opiera się na niewielkiej stosunkowo ilości staro- i nowotestamentowych tematów. Stanowią one jednak nie tylko ilustrację do Pisma Świętego, nie są też prostym uzmysłowieniem opisów biblijnych: ze względu bowiem na swój symboliczny charakter posiadają niezwykle bogatą i głęboką treść. Są zobrazowaniem nie historii, ale idei. I tak na przykład: Mojżeszowy cud źródła przedstawia w jak najprostszej formie znane wydarzenie z wędrówki ludu izraelskiego przez pustynię, kiedy to konający z pragnienia 2ydzi napojeni zostali wodą, dobytą przez Mojżesza ze skały. Otóż sztuka katakumbowa łączy się z tym wydarzeniem myśli o wybawieniu od śmierci (wiecznej), o zmartwychwstaniu do nowego życia. Ponadto jednak — wciąż w tym samym obrazie— tryskająca ze skały woda, którą dla wierzących jest Chrystus, odnosi się do Chrztu Świętego, a cudowne pokrzepienie do Eucharystii. Laska Mojżeszowa symbolizuje Odkupienie przez Krzyż. Chrześcijańską interpretację tego obrazu nasuwa samo już miejsce, w którym się dzieło znajduje, a nadto jeszcze napis „Piotr”, widniejący obok postaci Mojżesza i wskazujący na ścisły związek pomiędzy obrazem a życiem społeczności chrześcijańskiej w Rzymie. Sam ten przykład wczesnochrześcijańskiej sztuki dowodzi, iż starożytny artysta obeznany był dokładnie z Pismem Świętym, z Tajemnicami Wiary, a przede wszystkim z liturgicznymi obrzędami Kościoła. Odczuwał on i tworzył w duchu ówczesnej społeczności chrześcijańskiej, a zatem w duchu publicznej Służby Bożej, czyli Liturgii” (*).

———————————————

Przypis do powyższego rozważania:

(*) Herwegen, Vom christlichen Sein u. Leben, s. 188

„I zebrali się wszyscy przyjaciele Judowi, i rzekli do Jonaty: Jakoż brat twój Juda umarł, nie masz męża podobnego jemu, który by wyciągnął przeciw nieprzyjaciołom naszym, Bachidesowi i tym, którzy są nieprzyjaciele narodu naszego. A przeto dziś obraliśmy cię, abyś nam był książęciem naszym miasto niego i hetmanem, żebyś wiódł wojny nasze. I przyjął Jonatas księstwo naonczas, i powstał na miejsce Judy, brata swego.

Jonatas w niebezpieczeństwie. Akty wrogości między Żydami a synami Jambri

I dowiedział się Bachides, i szukał, aby go zabił. I dowiedział się Jonatas i Symon, brat jego, i wszyscy, którzy z nim byli, i uciekli na puszczą Tekue, i położyli się nad wodą jeziora Asfar. I dowiedział się Bachides, i w dzień szabatu przyciągnął sam i wszystko wojsko jego za Jordan. A Jonatas posłał brata swego, hetmana ludu, i prosił Nabutejczyków, przyjaciół swoich, aby im pożyczyli narzędzi swych, których było dostatek. I wyszli synowie Jambri z Madaba, i pojmali Jana, i wszystko, co miał, i odeszli mając to. Po tych słowach dano znać Jonacie i Symonowi, bratu jego, iż synowie Jambri sprawują gody wielkie a prowadzą młodą panią z Madaba, córkę jednego z zacnych książąt Chanaan, z pompą wielką. I wspomnieli na krew Jana, brata swego, i poszli, i skryli się za górą. I podnieśli oczy swe, i ujrzeli, ano zgraja i przygotowanie wielkie, a pan młody wyjechał i przyjaciele jego, i bracia jego przeciwko nim z bębny i muzyką, i z licznym orężem. I powstali na nie z zasadzki, i pobili je, i poległo rannych wiele, a ostatek ich uciekli na góry, i pobrali wszystkie łupy ich”.