Autorytet polsko-niemieckiej myśli regionalnej. Hans-Jürgen Karp – Wspomnienie

Hans-Jürgen Karp nie był osobą z pierwszych stron gazet. Od ponad ćwierć wieku sens jego działalności publicznej wyznaczała głównie historia Warmii i Kościoła katolickiego. Był pełną empatii, niezwykłą osobowością, typem historyka zaangażowanego, który z perspektywy mikrohistorii potrafił widzieć zjawiska w szerokim europejskim kontekście i kreować w wymiarze regionalnym przyjazne relacje polsko-niemieckie. Ponad rok temu zmarł w październiku 2023 roku w wieku 88 lat.

Zawodowo związany był z Instytutem Herdera w Marburgu, gdzie w latach 90. pełnił funkcję wicedyrektora. Tu wydawał swoje ważne publikacje dotyczące europejskich granic w średniowieczu, spuścizny jednego z wybitniejszych humanistów okresu kontrreformacji – biskupa Stanisława Hozjusza, czy postawy Kościoła katolickiego wobec wojny i robotników przymusowych. Ostatni jego projekt w Instytucie Herdera domknął symbolicznie jego zainteresowanie Polską i polsko-niemieckimi relacjami: „Deutsche Geschichte und Kultur im heutigen Polen. Fragen der Gegenstandsbestimmung und Methodologie” (1997; Niemiecka historia i kultura w dzisiejszej Polsce. Metodologia i przedmiot badań).

W 1956 roku został członkiem Warmińskiego Towarzystwa Historycznego (Historischer Verein für Ermland e. V.; HVE), a w 1989 przejął jego przewodnictwo, by w 2018 roku otrzymać zasłużony tytuł honorowego przewodniczącego. Jednocześnie współredagował „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” („Czasopismo Historii i Starożytności Warmińskich”), które już od lat 50., przez długi czas jako jedyne, drukowało streszczenia artykułów w języku polskim. Z inicjatywy Hansa-Jürgena Karpa członkami zarówno zarządu stowarzyszenia, jak i redakcji czasopisma są od lat polscy naukowcy. Ciągle wracał do myśli, iż w dzisiejszej Europie stowarzyszenie powinno mieć formalny status organizacji polsko-niemieckiej.

Byliśmy w stałym kontakcie od 35 lat, od kiedy w 1988 roku opublikowałem po polsku rozmowę z nim o życiu niemieckich Warmiaków w Republice Federalnej. Współpracowaliśmy intensywnie w różnych wymiarach. Głównie jako partnerzy kooperacji HVE i olsztyńskiej Wspólnoty Kulturowej „Borussia”. Warmiacy z Niemiec jako pierwsi wśród dawnych mieszkańców Prus Wschodnich nie tylko chcieli wracać do swojej dawnej Heimat, ale żywo interesowali się zmianami w Polsce po 1989 roku. Chcieli, by prace polskich historyków i polska twórczość literacka były dostępne dla niemieckiego czytelnika. Na łamach niemieckich czasopism warmińskich gościli olsztyńscy poeci, jak Kazimierz Brakoniecki, Alicja Bykowska-Salczyńska czy Zbigniew Chojnowski.

Ukoronowaniem naszej współpracy był najpierw konkurs, a następnie wspólna publikacja pokonkursowa: „Codzienność zapamiętana. Warmia i Mazury we wspomnieniach”/ „Nachkriegsalltag in Ostpreußen. Erinnerungen von Deutschen, Polen und Ukrainern” (Olsztyn/ Warszawa/ Münster 2004). Byłem szczęśliwy, gdy po latach wysiłków dzięki zaangażowaniu Hansa-Jürgena Karpa udało się wydać mój doktorat „Der politische Katholizismus im Ermland. Eine Studie zur deutsch-polnischen Beziehungsgeschichte 1871–1914” (Münster 2016; Niemiecki ruch katolicki na Warmii wobec spraw polskich w latach 1871–1914).

Hans-Jürgen Karp włączył mnie w struktury HVE. Mogłem z bliska obserwować jego zaangażowanie, coraz to nowe inicjatywy i ciągle stawiane pytania: Jak to będzie dalej? Czy znajdą się następcy? Czy uda się zrealizować marzenie, by niemieckie towarzystwo regionalne z tradycją sięgającą 1856 roku mogło się stać autentycznie polsko-niemieckim i nadać nowy kształt bilateralnemu dialogowi we współczesnej Europie? Często te dylematy przenosiły się na nasze prywatne rozmowy z udziałem naszych żon Christy i Elżbiety, gdy oprócz wspominania spraw rodzinnych wspólnie naprawialiśmy świat.

Ostatni raz rozmawialiśmy we wrześniu 2023 roku. Hans-Jürgen Karp był pełen niepokoju, ale i nadziei na dobrą przyszłość. 29 października 2023 roku zmarł. Odszedł bardzo dobry historyk, aktywny kreator dialogu polsko-niemieckiego, ale przede wszystkim dobry, wrażliwy i empatyczny człowiek.