Wiesław Celiński (1940–2024). Człowiek wiary, świadek niełatwego losu

Zdjęcie: Wiesław Celiński

Za konsekwentne stawanie po stronie słabszych przyszło Wieśkowi zapłacić wysoką cenę. Nie mógł spełnić się w rolach, do których był powołany: ani jako ksiądz, ani jako nauczyciel.

Nie żyje Wiesław Celiński. Z wykształcenia był fizykiem (po czterech latach na Uniwersytecie Warszawskim) i teologiem (po pięciu latach w seminarium), człowiekiem dzielnym i z charakterem, z zamiłowania wychowawcą, z powołania nauczycielem.

Tak się naraził w latach 60. peerelowskiej Służbie Bezpieczeństwa zaangażowaniem w pracę z młodzieżą oraz stanowczą odmową podjęcia współpracy, iż potem skutecznie utrudniano mu życie. Władze odmawiały mu zameldowania w Warszawie, przez co nie mógł dostać pracy w żadnej szkole państwowej, a kiedy w końcu znalazł zatrudnienie w prywatnym liceum Sióstr Zmartwychwstanek, SB szantażem wymusiła na dyrektorce zwolnienie go bez powodu.

Tadeusz Mazowiecki zaproponował mu wtedy etat w „Więzi”, w administracji. Był przez długie lata naszym dobrym kolegą. Żegnamy go z wielkim żalem.

Wojenne narodziny

Przyszedł na świat 14 października 1940 r., w małej wiosce pod Stanisławowem na Mazowszu. W 1942 r., po akcji Armii Krajowej w pobliskich lasach, hitlerowcy wyłapali mieszkańców wioski, w celu wywiezienia ich na roboty do Niemiec. Wśród ofiar łapanki znaleźli się oboje rodzice – w pustym domu zostali dwuletni Wiesio i jego brat, czteroletni Januszek. Nie wiadomo, co by się z nimi stało, gdyby nie determinacja i brawura matki. Na dworcu w Warszawie Julianna niepostrzeżenie uciekła eskorcie, prześlizgując się pod wagonami stojącego obok pociągu i szczęśliwie wróciła do dzieci. Ojca wywieźli do Niemiec i wrócił dopiero w roku 1945.

Julianna radziła sobie, jak mogła. Miała jedną krowę, robiła twaróg i sprzedawała go. Mały Wiesio pytany, gdzie jest mama, odpowiadał podobno, dobitnie akcentując głoskę „r”: „Mama pojechała do Warszawy handlować twarrrogiem”. W bliskim sąsiedztwie rozlokował się posterunek niemiecki, którego dowódca brał jajka i twaróg, w zamian przynosił konserwy mięsne. Był „ludzki”. Ale raz zamiast niego zjawił się żołnierz i zaczął dobierać się do młodej kobiety. Mały Wiesio w obronie matki podniósł straszny krzyk i… chwycił za nóż. Usłyszał to dowódca i na szczęście zjawił się w porę.

W tym czasie (początek 1943 r.?) trwała eksterminacja Żydów, których było w okolicy wielu. Niemcy wywieźli wszystkich do Mińska Mazowieckiego. Niektórzy Polacy – opowiada się – za sutą opłatą oferowali znajomym Żydom schronienie, a kiedy już złupili ich do cna, wydawali Niemcom. Julianna natrafiła kiedyś w lesie na ukrywającą się w zaroślach młodą Żydówkę z dzieckiem na ręku. Nosiła jej potem jedzenie, po kryjomu przed sąsiadami. Kiedy przyszły zimna, tamta kobieta, nie widząc żadnej szansy na przetrwanie, sama zgłosiła się do Niemców.

W roku 1945, gdy przechodził front, zbłąkana kula przeszyła brzuch Januszkowi. Matka poszła z nim do Rosjan, ci zrobili opatrunek i rana się zagoiła.

Młodsza siostra Wieśka, Irena (ur. 1946), wspomina, iż kiedy brat pasał krowę, to zabierał ją ze sobą, a w chlebaku miał zawsze kilka książek, i czytał jej na głos, ale zawsze tylko jeden rozdział, żeby się nie znudziła. I to on podarował jej pierwszą książkę – „Serce” Amicisa. Zabawny szczegół: w 1953 r., jeszcze w szkole podstawowej, ustawiono go na czele pochodu pierwszomajowego, ze względu na to, iż miał donośny głos. Do liceum w Mińsku jeździł autobusem, ale najpierw musiał iść pieszo dwa i pół kilometra.

Dbał o innych, bardziej niż o siebie

Po maturze, w roku 1957, podjął studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Tutaj, w akademiku, poznał się z Henrykiem Wujcem i Markiem Tabinem. Razem prowadzili Klub Dyskusyjny, zapraszając ciekawych ludzi. Wspomina inny kolega, Ryszard Żuberek, iż kiedyś chcieli zaprosić jakiegoś księdza profesora z wykładem na temat etyki chrześcijańskiej, ale władze uniwersyteckie nie zgodziły się na to i przysłały im jakiegoś… docenta marksistę. W tym studenckim klubie główną rolę odgrywał Henryk Wujec, także chłopski syn, spod Biłgoraja. gwałtownie podpadli władzom. Zaczęły się wezwania na rozmowy.

Żuberek wspomina też udział w duszpasterstwie akademickim przy kościele św. Anny, które prowadził ks. Leon Kantorski. W roku 1962 zorganizowano ogólnopolską akademicką pielgrzymkę do Częstochowy, w 25-lecie pamiętnej pielgrzymki sprzed wojny. Władze agitowały studentów, by zbojkotowali tę inicjatywę, która jest – zdaniem władzy – popieraniem tradycji wszechpolaków i faszystów. Uczestników wyłapywano i wzywano na przesłuchania. Stosowano taki sposób, iż gdy studenci na Dworcu Głównym kupowali bilety ulgowe, okazując legitymację, kasjerka dyskretnie zapisywała dane personalne dla SB.

Wiesiek Celiński był wiele razy wzywany na przesłuchanie, ale się nigdy nie skarżył, a pytany o to, odpowiadał: „Wszystko dobrze” – żeby nikogo nie martwić.

„Był koleżeński – dodaje pan Ryszard. – Pomagał innym, na przykład niewidomemu studentowi. Nie dbał też o siebie, co mu nieraz wyrzucałem. Na początku miesiąca, zamiast wykupić abonament na obiady w stołówce, kupował sobie książki, a potem chodził głodny”.

„Brak ci szacunku dla przełożonych”

Był człowiekiem wiary, jak go wspomina wiele osób, ale nie wyrażał tego w sposób ostentacyjny. Religijność, którą wyniósł z domu, była dla niego czymś naturalnym i oczywistym. Jak głęboka musiała być jego wiara, świadczy fakt, iż zdecydował się nie kończyć studiów na Uniwersytecie i wstąpił do wyższego seminarium duchownego.

Jego prostolinijność i bezkompromisowość sprawiły, iż nie został dopuszczony do święceń. Na wykładzie z teologii fundamentalnej, gdy profesor powiedział jakieś ewidentne głupstwo na temat nauki, Wiesław śmiało zabrał głos. „Tak nie jest. Fizyka tego nie twierdzi” – powiedział, i wyjaśnił całą rzecz. Został wezwany do rektora, który mu oznajmił: „Brak ci pokory i szacunku dla przełożonych. Nie nadajesz się na księdza”.

Skierowano go na roczną praktykę w pewnej parafii, na czas próby. I potem ostatecznie usłyszał: nie. Kiedy rozmawiałem o tym z Wieśkiem po latach, powiedział: „Tych czterech lat w seminarium nie żałuję, ale za ten niepotrzebny piąty – mam do nich pretensję”.

Nie było w nim jednak żadnego zgorzknienia czy żalu do Kościoła. Wręcz przeciwnie. Gdy ucinaliśmy sobie pogawędkę w redakcji, moje ostre opinie na temat zaniedbań czy błędów hierarchii Wiesiek zawsze tonował, odwołując się do chłopskiego zdrowego rozsądku i poczucia adekwatnej miary. Brałem u niego lekcje pokory i mądrości.

Nauczyciel z powołania

Po usunięciu z seminarium próbował jeszcze dokończyć studia z fizyki, na Politechnice Łódzkiej, ale z jakichś powodów to się nie powiodło. Zaczął szukać pracy jako nauczyciel fizyki, ale wtedy pojawił się wymóg zameldowania w Warszawie, na co władze uporczywie nie wyrażały zgody. Zaangażował się jako wychowawca młodzieży w Klubie Inteligencji Katolickiej (jeszcze przed powstaniem Sekcji Rodzin).

W roku 1970 prowadził obóz letni w Stężycy na Kaszubach, wspólnie z wychowawcą z Zakładu dla Niewidomych w Laskach, dla młodzieży widzącej i niewidomej, w wieku 15-17 lat. Mieli rowery-tandemy (osoba widząca z niewidomą), kajaki, urządzali wyprawy rowerowe i kajakowe. Elżbieta Jaworska wspomina, iż obóz był świetnie zorganizowany. Modlitwa wspólna na początek i na koniec dnia, także na Anioł Pański. Msza w niedzielę w pobliskim kościele. Były też dzieci z rodzin niewierzących. Pewnego razu Wiesław spotkał na drodze do wsi miejscowego „notabla”, który mu wyznał w odruchu sympatii: „Panie, ale tu gruba teczka z Warszawy za wami przyjechała”. Przychodzili różni „panowie”, kontrolować parametry sanitarne itp.

Wiesiek prowadził też KIK-owskie obozy zimowe, m.in. w Zawoi i w Murzasichlu. Dodatkowym zadaniem było zaopatrywanie w prowiant kapliczki na Wiktorówkach: chłopaki dźwigały ciężkie plecaki. Elżbieta Jaworska wspomina Wieśka jako „człowieka wiary, który w jej przekazywaniu nie był nachalny, miał dystans do siebie, dużo żartował”. A przy okazji był świetnym nauczycielem. Skutecznie przygotowywał wielu swoich wychowanków, z fizyki i matematyki, do matury i egzaminów na wyższe studia. „Potrafił jasno wytłumaczyć, zachęcić do nauki, dziewczyny potem podostawały się, gdzie chciały”.

Jak dobrym potrafił być nauczycielem, okazało się w Prywatnym Liceum Sióstr Zmartwychwstanek na warszawskim Żoliborzu, gdzie w końcu został zatrudniony przez odważną siostrę dyrektorkę 1 września 1968 r. jako nauczyciel fizyki i matematyki. Trwało to osiem lat, do 30 czerwca 1976 r. Niestety, groźba odebrania szkole licencji, jeżeli nie zwolni Wiesława Celińskiego, przeważyła szalę.

„Kasjer” w „Więzi”

W podaniu Wieśka z dnia 30 listopada 1976 r. o przyjęcie do pracy w dziale administracji „Więzi” (w charakterze kasjera!) znalazło się zdanie: „Aktualnie mam trudności ze znalezieniem pracy w swoim zawodzie”. A swój odręcznie napisany życiorys kończył lakonicznie: „Z przyczyn ode mnie niezależnych nie mogę kontynuować pracy w zawodzie nauczycielskim”.

Do „zapisu” w aktach służb peerelowskich z lat 60. niewątpliwie doszła inwigilacja KIK-u, zwłaszcza Sekcji Kultury, po wypadkach w Radomiu i Ursusie, i całego środowiska młodzieży zaangażowanej w pomoc represjonowanym robotnikom, a także członkom i współpracownikom KOR-u (głodówka w kościele św. Marcina, w której uczestniczył m.in. przyjaciel Wieśka, Henryk Wujec).

Za swoją nieugiętą i konsekwentną postawę wierności podstawowym wartościom ludzkim: stawaniu po stronie słabszych i krzywdzonych, prawości i prostolinijności – ugruntowanym dodatkowo w wierze wyniesionej z rodzinnego domu – przyszło Wieśkowi Celińskiemu zapłacić wysoką cenę. Nie dane mu było spełnić się w rolach, do których był powołany: ani jako ksiądz, ani jako nauczyciel.

Praca zarobkowa wykonywana w „Więzi” w ramach etatu pracownika administracji nie mogła oczywiście satysfakcjonować Wieśka. Dzięki swemu wykształceniu, a znał dobrze języki rosyjski i niemiecki, oczytaniu i otwartości na innych, uczestniczył w pionierskich kontaktach polsko-niemieckich podejmowanych przez KIK i „Więź” (goszczenie wysłanników Akcji Znaki Pokuty, Aktion Suehnezeichen). Brał też udział w utworzonym jeszcze przed II Soborem Watykańskim, z inicjatywy Jerzego Brauna i Anieli Urbanowicz, Zespole Ekumenicznym. Pisał o tym na łamach miesięcznika.

Warto przytoczyć krótki fragment tekstu Wiesława Celińskiego („Więź” 1978, nr 2) na temat ks. Zygmunta Michelisa, zmarłego w wieku 87 lat, duchownego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego: „Na jednym z tych spotkań [Zespołu Ekumenicznego KIK] ks. Michelis opowiadał o swoich doświadczeniach ekumenicznych w obozie w Sachsenhausen. W obozie tym duchowni różnych wspólnot chrześcijańskich przebywali w jednym baraku. Nie odbywały się żadne nabożeństwa. Kiedyś władze oznajmiły księdzu katolickiemu, iż nazajutrz może zostać odprawiona Msza św. Księża protestanccy początkowo nie mieli zamiaru uczestniczyć w tej Mszy, ale zachęceni przez ks. Michelisa wzięli w niej udział i wszyscy przyjęli Komunię św. Być może była to pierwsza w świecie interkomunia”.

W 1996 roku „Więź” wysłała Wiesława do Niemiec jako swego przedstawiciela, w dniach pielgrzymki papieża Jana Pawła II. W krótkim komentarzu do tej wizyty („Więź” 1996, nr 7) znajdujemy m.in. ciekawą refleksję: „Generalnie środki przekazu w RFN przygotowywały wizytę papieża w tonacji negatywnej. I dlatego pewnym zaskoczeniem było, iż jednak dużo ludzi uczestniczyło we mszach św. i w Paderborn, i w Berlinie, iż było mnóstwo transparentów w rodzaju «Zawsze z Papieżem», «Tak dla Papieża». Można uznać, iż przebieg wizyty dość mocno ośmieszył uważające się za nieomylne media. Jan Paweł II zaufał zwykłym, prostym ludziom, a ci ludzie odpowiedzieli mu tym samym i dzięki im za to”.

Celiński z miesięcznikiem „Więź” związany był prawie od początku jego istnienia. Już w latach 60. publikował u nas przeglądy prasy zachodniej. Dlatego słusznie za całą swoją działalność został wyróżniony z okazji 50-lecia „Więzi”, w lutym 2008 r., przez ówczesnego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i wśród kilku innych osób odebrał z rąk marszałka Senatu Andrzeja Stelmachowskiego krzyż kawalerski Orderu Polonia Restituta.

Przez ostatnie lata, po przejściu na emeryturę, Wiesław żył samotnie w rodzinnym domostwie pod Stanisławowem. Poważne schorzenie kręgosłupa nie pozwalało mu na samodzielne poruszanie się. Zdarzało się jednak, iż przywoził go do Warszawy któryś z jego dawnych uczniów, którzy mu zawdzięczali zdanie matury, a choćby pomyślne zakończenie wyższych studiów. Pomagał w nauce bezinteresownie.

Mówił mi: „Kiedy widzę, iż ktoś szczerze pragnie zdobyć wiedzę, a nie miał w życiu łatwo, za lekcje nie biorę od niego pieniędzy. Odwdzięczają mi się, jak mogą. Kiedy tylko potrzebuję czegoś, wystarczy, iż zadzwonię”.