KAZANIE II.
O porządku i sposobie procesji Chrystusa do świątyni.

1. Dzięki Zbawicielowi naszemu, który tak obficie uprzedził nas błogosławieństwami słodkości, tajemnicami dziecięctwa Swego, pomnażając euforii nasze! — Po skończonych niedawno uroczysto­ściach Narodzenia, Obrzezania oraz Zjawienia się Jego, dziś nam zaświtał uroczysty dzień Jego Ofiarowania. Dziś to bowiem zie­mia oddaje Stwórcy najwspanialszy swój owoc; dziś to dziewicze ręce ofiarują Bogu miłą Mu Hostię ubłagania w świątyni; zano­szą ją rodzice; oczekują starcy. Składają Józef i Maryja ofiarę chwały, ofiarę poranną; przyjmują ją Symeon i Anna. Ci czworo uczestniczyli w procesji, których dziś na czterech stronach świa­ta z uroczystym weselem ludzie przywołują na pamięć. Ponieważ dzisiaj i my sami uroczystą zamierzamy odbyć procesję, przeto sądzę, iż nie bez korzyści będzie przyjrzeć się uważniej sposobo­wi i porządkowi tej procesji. Mamy iść parami, świece trzymając w ręku; te zaś zapalają się nie byle jakim ogniem, ale tym, który wpierw w kościele został uświęcony błogosławieństwem kapłana. Do tego będą w naszej procesji ostatni pierwszymi, a pierwsi ostatnimi; będziemy też śpiewali w drodze Pańskiej, ponieważ wielka jest chwała Pańska.

2. Słusznie chodzimy w procesji parami; święta bowiem Ewangelia świadczy, iż tak właśnie, chcąc zalecić miłość brater­ską i wspólne życie, Chrystus rozsyłał uczniów swoich. Wnosi nieład do procesji ten, kto chce iść w niej sam jeden; nie tylko sobie samemu szkodzi, ale też innym przeszkadza. Są to ci, któ­rzy sami siebie wyróżniają — ludzie o naturze zwierzęcej nie mający ducha ani dbający o zachowanie jedności w związku pokoju. Wszelako jak niedobrze być człowiekowi samemu, tak znowuż nie wolno ukazywać się przed oczyma Pańskimi próżnym (Ex. 23, 15). o ile bowiem Bóg choćby tych uznaje za winnych z powodu próżnowania, których nikt nie najął (Mat. 20, 6), na cóż zasługują tacy, którzy się już najęli, a pomimo to okazują się próżnującymi? Albowiem wiara bez uczynków martwa jest (Jak. 2, 26). Takoż i same czyny nasze winny być uskuteczniane z zapałem i upragnieniem serdecznym, aby były pochodniami gorejącymi w rękach naszych. Inaczej bowiem należy się obawiać, aby nie począł nas letnich wyrzucać z ust swoich Ten, kto tak o sobie powiada w Ewangelii: „Przyszedłem puścić ogień na zie­mię: a czegóż chcę, jedno aby był zapalony” (Łuk. 12, 49). Za­prawdę ten ogień święty jest i błogosławiony, który Ojciec po­święcił i puścił na świat i który się błogosławi po kościołach, jako napisano: „W kościele błogosławcie Bogu” (Ps. 67, 27). Al­bowiem i nasz wróg, który jest przewrotnym dzieł Bożych naśla­dowcą, ma również swój ogień — ogień pożądliwości cielesnych, ogień zazdrości i pychy, który to ogień Zbawiciel przychodzi w nas ugasić, nie zapalać. A jeżeliby ktoś poważył się ten obcy ogień zapalać w służbie Bożej — choćby choćby Aarona miał za ojca, umrze w nieprawościach swoich!

3. Następnie do tego cośmy powiedzieli o wspólnym pożyciu i miłości braterskiej, o dobrych uczynkach i świętym zapale, do­dajmy, iż cnota pokory jest największa i najbardziej potrzebna, ażebyśmy jeden drugiego uprzedzali w oddawaniu honorów: każ­dy ma dawać pierwszeństwo przed sobą samym nie tylko pierw­szym, ale choćby młodszym od siebie; to bowiem jest doskona­łością pokory i pełnością sprawiedliwości. A ponieważ „ochotne­go dawcę Bóg miłuje” (2 Kor. 9, 7), owocem zaś miłości jest wesele w Duchu św. przeto śpiewajmy — jak mówiliśmy — na drogach Pańskich, iż wielka jest chwała Pańska (Ps. 137, 5); śpiewajmy Panu pieśń nową, bo uczynił dziwy (Ps. 97, 1). o ile ktoś przypadkiem w tym wszystkim zaniedbuje czynić postępy i od jednej cnoty nie wznosi się do drugiej, niech taki pamięta, iż nie w stanie postępu, ale w stanie zastoju się znajduje, a na­wet w cofaniu się, ponieważ na drodze żywota nie postępować tyle, co cofać się znaczy, gdyż nie trwa w tymże stanie. Przy­pominam też sobie, iż nieraz mówiłem, iż postęp nasz polega na tym, abyśmy nigdy nie sądzili, jakobyśmy cel osiągnęli, ale iżbyśmy ciągle dążyli do tego, co jest przed nami i nieustannie zmierzali ku lepszemu; niedoskonałości zaś nasze winniśmy usta­wicznie przedstawiać i polecać oczom miłosierdzia Bożego.

KAZANIE III.
O Dziecięciu, Maryi i Józefie.

1. Dziś święcimy Oczyszczenie Najśw. Maryi P., które się odbyło według prawa Mojżeszowego po upływie dni czterdziestu od Bożego Narodzenia. W prawie bowiem napisano, iż niewiasta, o ile przyjąwszy nasienie porodzi mężczyznę, nieczystą będzie przez siedem dni, a ósmego dnia będzie obrzezane Dzieciątko; od tego czasu oddając się obmyciu i oczyszczeniu, powstrzyma się od wejścia do świątyni przez dni trzydzieści i trzy; po ich zaś upływie ofiaruje Panu syna wraz z darami (Lev. 12). Któż jednak nie spostrzega na samym już wstępie tego przepisu, iż Matka Boża zupełnie była wolna od podobnego nakazu? Chyba widzisz, iż Mojżesz zamierzając pouczyć, iż niewiasta, która porodzi syna, będzie nieczystą, nie bał się, iż zaciągnie winę bluźnierstwa co do Matki Bożej, i dlatego z góry powiedział: przyjąwszy nasienie. Bo gdyby nie był przewidział, iż Dziewica pocznie bez nasienia, cóż by miał za potrzebę o przyjętym wspominać nasieniu? Jasnym więc jest, że prawo powyższe nie rozciąga się na Matkę Bożą, która porodziła Syna, nie przyjąwszy nasienia, jak było przepo­wiedziane przez Jeremiasza, mianowicie, że „Pan stworzył nowinę na ziemi”. Pytasz co za nowinę? Oto — „Białogłowa ogarnie Męża” (Jer. 31, 22). Nie z innego męża pocznie, nie według ludz­kiego prawa pocznie człowieka; ale zawsze Męża we wnętrzno­ściach, nienaruszoną i nietkniętą pozostając; tak właśnie, iż — według innego proroka — Pan wejdzie i Wyjdzie, brama wszakże wschodnia na zawsze pozostanie zamknięta (Ezech. 44,2).

2. Powiedz, czyż Maryja nie mogła doznać w duchu poru­szenia i rzec: Co za potrzebę mam w oczyszczeniu? Dlaczego mam się powstrzymywać od wejścia do świątyni, skoro żywot mój nieznający męża świątynią stał się Ducha św.? Dlaczegóż bym nie miała wejść do świątyni, skorom porodziła świątyni Pa­na? Ani w tym poczęciu, ani w porodzeniu nie było nic nieczy­stego, nic niegodziwego, nic, co by wymagało oczyszczenia, boć przecie Syn mój jest źródłem czystości i przyszedł, aby sprawo­wać oczyszczenie występków. Co oczyści we mnie przestrzeganie prawa, skorom się stała najczystszą przez samo niepokalane po­rodzenie? Zaprawdę, święta Dziewico, zaprawdę! Nie masz w To­bie powodu do oczyszczenia, i nie jest Ci ono potrzebne! Ale czyż Synowi Twemu było potrzebne obrzezanie? Bądź między niewiastami jakby jedna z nich, bo i Syn Twój był takim w licz­bie niemowląt. Chciał być obrzezany, czyż więc niedaleko więcej chce być ofiarowany? Ofiaruj Syna Twego, Święta Dziewico, i błogosławiony Owoc żywota Twego przedstaw Panu! Ofia­ruj na pojednanie nas wszystkich Hostię świętą, miłą Bogu! Skwapliwie przyjmie Bóg Ojciec przynoszenie nowe i ofiarę naj­droższą, o której Sam powiada: „Ten jest Syn mój miły, w którymem upodobał sobie”. (Mat. 3,17). Ale to ofiarowanie, bracia, wydaje się być dość niepozornym, gdyż ofiara składa się samemu tylko Bogu, wykupuje się ptaszętami, i natychmiast zabiera się z powrotem. Przyjdzie wszakże czas, że nie w świątyni będzie złożony na ofiarę i nie na ramionach Symeona, ale poza miastem na ramionach krzyża. Przyjdzie czas, kiedy nie czym innym będzie odkupiony, ale i sam odkupi innych własną krwią, albowiem na odkupienie zesłał Go Bóg Ojciec ludowi swemu. Tamto będzie ofiarą wieczorną, to zaś jest ofiarą poranną. Ta ofiara przyjemniejszą jest wprawdzie, ale tamta będzie pełniejszą. Ta bowiem odbywa się w czasie narodzenia, tamta zaś w pełni wieku. Ale o tej i o tamtej zarówno przepowiadał prorok Pański: „Ofiarowany jest, iż sam chciał” (Iz. 53, 7). Albowiem i teraz oto ofiarowany jest, nie iżby tego potrzebował, nie iżby był pod wyro­kiem prawa, ale iż sam chciał; również i na krzyżu ofiarowany jest nie dlatego, iż zasłużył, nie dlatego, iżby żydowin miał moc, ale iż sam chciał. — Dobrowolnie będę ofiarował Tobie, Panie, albowiem dobrowolnie ofiarowałeś się dla mego zbawienia, nie dla Twej potrzeby.

3. ale cóż, bracia my ofiarujemy albo co oddamy za wszystko, co dał nam? Bóg za nas ofiarował Hostię, jaką miał, najdroższą, taką mianowicie, nad którą kosztowniejszej być nie może; a zatem i my uczyńmy, co tylko możemy, składając Mu w ofierze to, co mamy najlepszego, a tym jesteśmy oczywiście my sami. On samego siebie ofiarował, a ty kim jesteś, iż się ociągasz z ofiarowaniem siebie? Kto mi to da, aby ofiarę moją przyjąć raczył tak wielki Majestat? Dwie mam, Panie, lichoty, a tymi są ciało i dusza: Obymże mógł ofiarować Ci je całkowi­cie na ofiarę chwalenia! Bo dobrze mi będzie i daleko chwaleb­niej i pożyteczniej, jeżeli Ci więcej ofiaruję, niż zostawię sobie sa­memu! Bo zasmuca się dusza moja we mnie samym, w Tobie zaś weseli się duch mój, o ile rzetelnie ofiarowany Ci będzie! Bracia! Gdy Pan umierał, źydowin martwe składał ofiary, ale już teraz „Żywię ja, mówi Pan Bóg, nie chce śmierci niezbożnego, ale żeby się nawrócił niezbożny od drogi swej a żył” (Ezech. 33,11). Nie chce Pan śmierci mojej; czyż nie z chęcią mam Mu ofiarować życie swoje? Ta jest bowiem ofiara ubłagania, ofiara Bogu miła, ofiara żywa. — Czytamy, iż w dzisiejszum ofiarowaniu Pana uczestniczyło troje; od naszej też ofiary trzech rzeczy wymaga Pan Bóg. Uczestniczył w ofiarowaniu Józef Oblubieniec Matki Bożej, za którego Syna Jezus uchodził; uczestniczyła też sama Dziewica Matka oraz Dziecię Jezus, które przynoszono w ofie­rze. Niechże zatem i w naszym ofiarowaniu będzie stałość męska, powściągliwość ciała i usposobienie pokorne. Innymi słowy: niech będzie w postanowieniu wytrwałości duch męski, w powściągli­wości zaś — czystość panieńska, a w usposobieniu prostota i po­kora dziecięca. Amen.

NA ZWIASTOWANIE N. MARYI PANNY.

KAZANIE I.
Na słowa Psalmu 84, 10-11.

1. „Aby mieszkała chwała w ziemi naszej. Miłosierdzie i prawda potkały się z sobą, sprawiedliwość i pokój pocałowały się” (Ps. 84, 10-11). Apostoł zaś mówi: „Ta jest pochwała nasza, świadectwo sumienia naszego” (2 Kor. 1, 12). Już ci nie takie świadectwo, jakie składał sam o sobie ów pyszny faryzeusz na podstawie fałszywego i zwodniczego o sobie mniemania (Łuk. 18, 11-12), a świadectwo jego nie było prawdziwe; świadectwo bo­wiem wówczas jest dobre, gdy je sam Duch św. naszemu wydaje duchowi. To zaś świadectwo według mnie na trzech zasadza się rzeczach. Przede wszystkim koniecznie trzeba wierzyć, iż od­puszczenia grzechów niepodobna osiągnąć inaczej, jak za zmiło­waniem Bożym; następnie, że zgoła nic dobrego nie zdołasz mieć w sobie, czego by również On ci nie dał; wreszcie, iż żadnymi uczynkami nie możesz sobie wysłużyć życia wiecznego, ale że i ono bywa ci przezeń darmo udzielane. Albowiem któż może czystym uczynić tego, który się począł z nasienia nieczystego izali nie Ten tylko, kto sam jest czysty? (Job 14, 4). Pewnie, iż co się stało nie może się odstać; wszakże jeżeli On tego nie poczyta, będzie jakoby nie było. „Błogosławiony mąż, któremu Pan nie poczytał grzechu” (Ps. 31, 2). Co zaś do dobrych uczyn­ków, jest zupełnie pewnym, iż nikt ich nie ma z samego siebie. Przecież o ile nie zdołała ostać się natura ludzka jeszcze nie zepsuta, o ileż mniej może sama przez się powstać już skażona! Rzeczą jest pewną, iż wszystko dąży, ile tylko może, do swoje­go początku i ku tej stronie więcej się przechyla. Tak właśnie i z nami stoi sprawa: ponieważ z niczego zostaliśmy stworzeni, więc oczywiście, gdy sobie samym jesteśmy pozostawieni, zaw­sze się skłaniamy ku grzechowi, który jest nicością.

2. O życiu zaś wiecznym wiemy, iż dolegliwości tego świa­ta, choćby je wszystkie jeden człowiek znosił, nie są współmier­ne z przyszłą chwałą. Nie są bowiem zasługi człowieka tego rodzaju, iżby za nie z prawa należało mu się życie wieczne, albo iżby Bóg popełnił jakowąś niesprawiedliwość, gdyby tego życia, człowiekowi odmówił. Przecież — iż zamilczę już o tym, iż wszyst­kie zasługi są darami Bożymi tak, iż człowiek wskutek nich jest więcej dłużnikiem Boga, niż Bóg człowieka — czym są wszystkie zasługi w porównaniu do takiej chwały? Zresztą, jestże kto do­skonalszy nad proroka, któremu sam Pan tak świetne wystawił świadectwo, mówiąc: „Znalazłem męża wedle serca mego” (1 Król. 13, 14; Dz. Ap. 13, 22). A przecież i on uważał za konieczne mówić do Pana: „Nie wchodź do sądu z sługą, twoim, Panie!” (Ps. 142, 2). Niech zatem nikt siebie nie zwodzi, albowiem o ile zechce dobrze myśleć, bez wątpienia zrozumie, iż ani z dziesięciu tysiącami nie może potkać się z onym, który z dwudziestu tysiącami jedzie przeciw niemu (Łuk. 14, 31).

3. Wszelako to, cośmy tu mówili, jeszcze nie wystarcza; należy raczej uważać to wszystko niejako za początek i podwa­linę wiary. Przeto o ile wierzysz, iż grzechy twoje nie mogą być zgładzone inaczej, jak przez Tego, któremu samemu zgrzeszyłeś i na którego grzech nie spada, dobrze czynisz; ale dodaj do tego jeszcze wiarę i w to, iż przez Niego to grzechy tobie się odpuszczają. Takie jest świadectwo, które daje w sercu twoim Duch św., mówiąc: „Odpuszczone są tobie grzechy twoje”. W tym. sensie bowiem mówi Apostoł, iż człowiek darmo bywa usprawiedliwiony przez wiarę. Podobnież i co do zasług nie wystarcza, o ile wierzysz, iż można je mieć tylko przez Niego, bo świadczy tobie Duch św., iż masz je przez Niego. Takoż i o życiu wiecznym konieczne ci jest świadectwo Ducha św., iż osiągnięcie jego wyłącznym jest darem Bożym. On to bowiem odpuszcza grze­chy, On udziela darów, On też sam daje zapłatę.

4. Świadectwa te stały się dla mnie nader wiarogodne. Mam bowiem co do grzechów odpuszczenia dowód niezbity — Mękę Pańską. Oto głos krwi Zbawiciela stał się daleko potężniejszym niż głos krwi Abla, gdyż woła w sercach wybranych o odpuszczenie wszystkich grzechów. Wydany jest bowiem dla grzechów naszych, i nie ma wątpliwości, iż śmierć Jego władniejszą i skuteczniejszą jest na dobre, niż grzechy nasze na złe. Co zaś do dobrych uczynków nie mniej skutecznym jest dla mnie dowodem Jego Zmartwychwstanie, albowiem Chrystus „Wstał z martwych dla usprawiedliwienia naszego” (Rz. 4, 25). Wreszcie nadzieję zapłaty utwierdza w nas świadectwo Jego Wniebowstą­pienia, gdyż do nieba wstąpił dla uwielbienia naszego. Wszystkie te trzy prawdy znajdujemy w psalmach, gdzie prorok mówi: „Bło­gosławiony mąż, któremu Pan nie poczytał grzechu” (Ps. 31, 2), a gdzieindziej: „Błogosławiony mąż, którego ratunek jest od Cie­bie” (Ps. 83, 6), i znowuż na innym miejscu: „Błogosławiony, któregoś obrał i przyjął: będzie mieszkał w sieniach twoich” (Ps. 64, 5). To jest chwała prawdziwa, chwała mieszkająca; jest bowiem od tego, kto przez wiarę mieszka w sercach naszych. Synowie zaś Adama, szukając chwały, która od ludzi jest, nie chcieli tej chwały, która jest od samego Boga; a tak goniąc za chwałą, ujawniającą się zewnętrznie, mieli ją nie w sobie samych, ale raczej w innych.

5. Chcesz wiedzieć, skąd przychodzi człowiekowi chwała mieszkająca? Krótko powiem, bo spieszno mi do rozważań mi­stycznych. Zamierzałem jedynie uważniej zbadać sens mistyczny w przytoczonych wyżej słowach proroka, ale mnie odciągnęło do sensu moralnego samo przez się nastręczające się twierdzenie Apostoła o chwale wewnętrznej i świadectwie sumienia. — A więc wówczas mieszka ta chwała takoż i tu na ziemi naszej, gdy mi­łosierdzie i prawda potykają się z sobą, a sprawiedliwość i pokój się całują. Trzeba mianowicie koniecznie, aby na spotkanie zmierzającego ku nam miłosierdzia wyszła prawda naszej spowiedzi, a do tego świętość umiłujmy i pokój, bez którego nikt nie ujrzy Boga. Albowiem skoro tylko ktoś się skruszy, wnet doń przyby­wa miłosierdzie, ale bynajmniej nie wchodzi, dopóki nie wybie­gnie mu na spotkanie prawda wyznania. „Zgrzeszyłem Panu”, mówi sam Dawid do proroka Natana, gdy ten go karci za cu­dzołóstwo i mężobójstwo. „Pan też przeniósł grzech twój, i nie umrzesz” (2 Król. 12, 13). Tu właśnie miłosierdzie i prawda pot­kały się z sobą. To wszystko po to, abyś się odwrócił od złego. Do tego zaś, abyś czynił dobrze, musisz sławić Pana na bębnie i na piszczałce, żeby były w jedności i zgodzie i umartwienie twego ciała, i owoc pokuty i uczynki sprawiedliwości (ponieważ jedność ducha związką jest doskonałości); i nie powinieneś zbaczać ani na prawo, ani na lewo. Są bowiem tacy, których prawica jest prawicą nieprawości. Ów faryzeusz, o którym wspomnieliśmy wy­żej, nie był jako inni ludzie (Łuk. 18, 11); ale on sam o sobie dawał świadectwo, które nie było prawdziwe. Naprawdę, ktokol­wiek jest ów, w kim miłosierdzie i prawda potkały się z sobą, a sprawiedliwość i pokój pocałowały się, słusznie odbiera pochwa­łę, ale chwała jego w tym, kto mu daje świadectwo, czyli w du­chu prawdy.

6. „Aby mieszkała chwała w ziemi naszej, miłosierdzie i prawda potkały się z sobą, sprawiedliwość i pokój pocałowały się”. o ile chwałą Ojca Syn mądry, a mędrszy nad samą Mądrość nikt nie jest, jasno stąd wynika, iż chwałą Ojca jest Chrystus, Moc Boża i Mądrość Boża. Ponieważ więc rozmaicie i wielu sposobami przepowiedziano o Nim przez proroków (Żyd. 1, 1), iż ukaże się na ziemi, że będzie przestawał z ludźmi; przeto na pytanie, w jaki to sposób się stanie i jak po spełnieniu się tego, co o Nim przepowiedziano przez usta wszystkich proroków, za­mieszka chwała na ziemi naszej, Psalmista tymi odpowiada słowy, jakby chcąc wyraźnie powiedzieć: Ażeby słowo ciałem się stało i mieszkało między nami, „miłosierdzie i prawda potkały się z so­bą, sprawiedliwość i pokój pocałowały się”. Wielka to tajemnica, bracia, i należy jej uważnie się przyjrzeć, chyba iż nie sprosta rozum tajemnicy, a samemu rozumowi nie dopiszą słowa. Jakkol­wiek lichym jest rozumienie moje wypowiem je wszakże już choćby dlatego, aby mędrszemu dać powód do wypowiedzenia się. Widzi mi się, najdrożsi, iż pierwszy człowiek w samym po­czątku swego istnienia przyodziany był tymi czterema cnotami i jak wzmiankuje prorok, obleczony w szaty zbawienia (Iz. 61, 10). W tych bowiem czterech cnotach zawiera się całość zbawienia i bez nich wszystkich nie może się ono ostać, zwłaszcza iż gdy się z sobą rozłączą, przestają być choćby cnotami. Tak oto otrzy­mał człowiek miłosierdzie, tego stróża w ślad postępującego, aby go ono wyprzedzało i za nim szło, aby go wszędzie zasłaniało i strzegło. Widzisz, jaką piastunkę przeznaczył Bóg swemu maleń­stwu, jaką służkę dał człowiekowi świeżo powstałemu. Ale był mu potrzebny również nauczyciel, jako stworzeniu szlachetnemu i rozumnemu, aby nie wzrastał jakby jakie bydlę, ale aby jako dziecię był chowany. Do tego nauczania nikt zaiste nie mógł się okazać zdatniejszy, jak sama prawda, która miała go z czasem doprowadzić do poznania Prawdy najwyższej. Atoli aby się czło­wiek nie okazał tak mądrym, iżby miał czynić zło, i aby grzech nie był mu jako znającemu dobro, ale bynajmniej nie czyniącemu go, dano mu też sprawiedliwość, która by nim kierowała. Do tego dorzuciła litościwa ręka Stwórcy pokój, aby go pieścił i uweselał, i to pokój podwójny: ażeby go nie trapiły ani wewnątrz walki, ani zewnątrz obawy, czyli aby z jednej strony ciało nie unosiło się pożądliwością przeciwko duchowi, a z drugiej — aby nie na­bawiało go strachu i żadne stworzenie. Przecież pierwszy człowiek i wszystkim zwierzętom swobodnie nadał imiona i choćby wąż pokonał go raczej podstępem, gdyż siłą nie śmiał. Czego brako­wało temu, kogo strzegło miłosierdzie, uczyła prawda, kierowała sprawiedliwość, pieścił pokój?...

7. ale niestety! Na zgubę sobie ów pierwszy człowiek zstąpił z Jeruzalem do Jerycho, bo oto wpadł pomiędzy zbójcę i jak przede wszystkim czytamy, przez nich został złupiony (Łuk. 12, 30). Czyż nie wstał złupiony, skoro się skarży przy­chodzącemu Panu, iż jest nagi? I nie mógł być ponownie odziany ani odzyskać zabranego sobie ubrania w inny sposób, jak pozba­wiwszy odzieży Chrystusa. Jak bowiem nie mogło go nic ożywić na duszy oprócz śmierci cielesnej Chrystusa, tak też nie mogło go nic ponownie przyodziać jeno tylko odarcie z szat Chrystusa. Uważaj przy tym, czy nie z powodu tych czterech części ubrania, które utracił pierwszy i stary człowiek, na tyleż części podzielone zostały szaty drugiego i nowego człowieka. Może zapytasz: czy w rachubę tu wchodzi i tunika niezszyta, której nie dzielono, ale puszczono na losy? Mniemam, iż tunika jest obrazem Bożym, który właśnie nie naszyty jest, ale wszczepiony i wyszyty na samej człowieka naturze i dlatego nie może ani się dzielić ani rozrywać. Na obraz bowiem i podobieństwo Boże został uczynio­ny człowiek, mając w obrazie wolność woli, a w podobieństwie cnoty. Podobieństwo wprawdzie znikło, ale obraz spoczywa na człowieku. Obraz bowiem w samym ci piekle może się palić, ale nie może zgorzeć; może płonąć, ale nie może ulec zniszczeniu. Obraz zatem nie rozrywa się, ale idzie na losy. I dokądkolwiek pójdzie dusza, tam też będzie i obraz. Z podobieństwem zaś inaczej ma się sprawa; ono bowiem albo pozostaje w dobrem, albo o ile dusza zgrzeszyła, nędznie się zmienia tak, iż człowiek upodabnia się bydlętom nierozumnym.

8. Powiedzieliśmy, iż człowiek postradał cztery cnoty; wy­pada teraz powiedzieć, w jaki sposób wyzbył się cnót poszczegól­nych. Człowiek utracił sprawiedliwość wówczas, gdy Ewa poszła raczej za głosem węża, Adam zaś za głosem niewiasty, nie za głosem Boga. Była wszakże pewna pozostałość, która mogła ich ratować i o której im Bóg napomknął w swoim badaniu; ale oni choćby ją odrzucili, szukając wymówek z grzechu. Pierwszy bowiem warunek sprawiedliwości nie grzeszyć, a drugi przez pokutę grzech potępić. Utracił człowiek również miłosierdzie, gdy Ewa tak się zapędziła w pożądliwości, iż nie oszczędziła ani siebie, ani męża, ani przyszłego potomstwa swego, skazując razem wszystkich na straszne przekleństwo i śmierć nieuniknioną. Takoż i Adam wysta­wił na gniew Boży niewiastę, dla której zgrzeszył, jakby chcąc za jej plecami uniknąć pocisku. „Ujrzała niewiasta, że dobre było drzewo ku jedzeniu i piękne oczom i na wejrzenie rozkoszne” (Gen. 3,6), a od węża usłyszała, iż będą jako bogowie. Powróz potrójny, a mianowicie: ciekawości, pożądliwości i próżności nie łatwo się zrywa. A przecież tylko to ma świat: pożądliwość cia­ła, pożądliwość oczu, i pychę żywota. Okrutna matka, pociągnię­ta i zwabiona tym wszystkim, wszelkie utraciła miłosierdzie. Ta­koż i Adam, okazując niewieście miłosierdzie w złem, bo wespół z nią grzeszył, nie chciał się w dobrem zmiłować nad nią, gdyż nie chciał za nią ponosić kary. Wyzbyła się też niewiasta i praw­dy, najpierw przez to iż złośliwie przekręcała to, co usłyszała: „Śmiercią umrzesz” (Gen. 2, 17); następnie, iż mówiła: „Byśmy snąć nie pomarli”; wreszcie, iż uwierzyła wężowi, który wręcz zaprzeczał i mówił: „Żadną miarą nie umrzecie śmiercią”. Rów­nież i Adam wyzbył się prawdy, gdy się powstydził ją wyznać, rozpinając liście, tj. ukrywając się za zasłonę wymówek. Sama bo­wiem Prawda powiada: „Kto by się wstydził mnie i słów moich, tego się Syn Człowieczy wstydzić będzie” (Łuk. 9, 26). Utracili też i pokój całkowicie, bo „nie masz pokoju niezbożnym, mówi Pan” (Iz. 48, 22). Czyż bowiem nie przeciwne odkryli prawo w członkach swoich, skoro się zaczęli na nowo wstydzić swej nagości?” Zląkłem się — mówi Adam — przeto żem jest nagi” (Gen. 3, 10). Nie tak, nieszczęsny, nie tak się bałeś przed chwilą: nie szukałeś liści, chociażeś nagi był ciałem, jako i teraz!

9. Otóż (że już wrócimy do przypowieści proroka, w której mowa o tym, iż cnoty potkały się z sobą i znalazły w pocałun­ku pojednanie) z tego wygląda, iż między cnotami powstało jakieś poważne poróżnienie. Jakoś prawda i sprawiedliwość ob­ruszyły się na nieszczęśliwego, pokój zaś i miłosierdzie, wolne od zawziętości, odnosiły się doń pobłażliwiej. Te bowiem dwie cnoty, zarówno jak i pierwsze, są niby siostry mleczne. Stąd właśnie stało się, iż gdy tamte dwie wywierają pomstę i wciąż sieką przeniewiercę, doczesne udręczenia przydając do groźby kary przyszłej — te odwołują się do ojcowskiego serca, wracając do Pana, który je dał. Albowiem On tylko jeden rozmyślał my­śli pokoju, gdyż wszystko się zdawało być pełne udręczenia. Otóż pokój nie ustawał i miłosierdzie nie dawało mu odpocznienia, ale podszeptem pełnym szacunku do ojcowskich kołacząc wnętrzności, mówiły: „Izali na wieki Bóg odrzuci? Czyli nie przy­da, aby jeszcze był łaskaw? Czyli Bóg zapamięta miłować się? Albo w gniewie swym zatrzyma litości swoje?” (Ps. 76, 8, 10). I chociaż Ojciec miłosierdzia zdawał się długo i poważnie ocią­gać, aby tymczasem zadośćuczynić bezwzględnej prawdzie i spra­wiedliwości, — wszakże nie bezowocna okazała się natarczywość błagania, bo została wysłuchana w czasie stosownym.

10. Można by rzec, iż wstawiającym się taką Bóg dał od­powiedź: Dopókiż próśb waszych? Jestem zarówno dłużnikiem i waszych sióstr, sprawiedliwości i prawdy, które widzicie prze­pasane do czynienia pomsty nad pogany (Ps. 149, 7). Przywołać je, niech przybędą i naradźmy się wspólnie nad tym słowem! Spieszą tedy posłowie niebiescy, a gdy ujrzeli nędzę ludzką i klęskę straszliwą, „Aniołowie pokoju — jak mówi prorok — gorz­ko płakali” (Iz. 33, 7). Któż bowiem wierniej szukał i pytał o to, co ku pokojowi prowadzi, o ile nie aniołowie pokoju? Oto ze wspólnej narady wstępuje prawda na dzień naznaczony a wstępuje aż do obłoków: nie całkiem jeszcze świetlana, ale przyćmiona i zachmurzona, bo pałająca oburzeniem. Stało się, jako czytamy u proroka: „Panie, w niebie miłosierdzie Twoje, a prawda Twoja aż do obłoków” (Ps. 35, 6). W pośrodku zaś zasiadał Ojciec Światłości i mówił, co miał najlepszego, na ko­rzyść każdej ze stron. Któż sądzisz, godzien był uczestniczyć w tej naradzie, i wskaże nam? Kto słyszał a opowie? adekwatnie są to rzeczy niewysłowione, i nie wolno o nich mówić człowie­kowi. Cały ten jednak spór zdaje się sprowadzać do tego, co następuje. Oto mówi miłosierdzie: „Zmiłowania trzeba rozumne­mu stworzeniu, albowiem nieszczęśliwym się stało i godnym li­tości. Przyszedł już czas zmiłowania nad nim, albowiem minął już czas”! Prawda zaś sprzeciwia się: „Należy, aby się spełniła mowa, którąś mówił o Panie! Koniecznym jest, aby umarł cały Adam ze wszystkimi którzy w nim byli w on dzień, gdy sko­sztował w przewrotności swojej owocu zakazanego”! „Po cóż tedy — mówi miłosierdzie — po cóż mię zrodziłeś, skoro tak rychło mam sczeznąć? Przecież sama prawda wie, że zginie miłosierdzie Twoje, iż nie było go wcale, jeżeli się raz jeszcze nie zmiłujesz!” Prawda również mówiła, ale wręcz przeciwnie: „A któż nie wie, że jeżeli przeniewierca uniknie zapowiedzianego wyroku śmierci, naówczas zginie i nie ostoi się już na wieki prawda Twoja, Panie?”

11. Teraz oto jeden z Cherubinów podsuwa myśl, że należy je odesłać do króla Salomona, „bo — powiada — Ojciec nikogo nie sądzi, ale wszystek sąd dał Synowi” (Jan 5, 22). Przed Jego tedy obliczem miłosierdzie i prawda potkały się z sobą, też sa­me, co i przedtem, powtarzając skargi. „Przyznaję — rzecze prawda — iż miłosierdzie chwalebną ma żarliwość, ale obyż według umiejętności! Ale dlaczegóż nastaje, aby raczej przeniewiercy prze­puszczono, niż siostrze”? „Ty zaś — powiada miłosierdzie — nie przepuszczasz nikomu, ale taką ziejesz zawziętością na przeniewiercę, że wikłasz zarazem i siostrę. Com popełniła złego? o ile masz co przeciwko mnie, powiedz mi; o ile zaś nie masz, przecz mię prześladujesz?” —Wielki to bracia, spór i nazbyt zawikłane roztrząsanie! Kto tu nie zawoła: Dobrze by było, gdyby się był nie narodził ów człowiek. Tak było najdrożsi, zupełnie tak; zda­wało się, iż w żaden sposób nie mogły się ostać razem względem człowieka prawda i miłosierdzie. A gdy do tego prawda zaczęła na samego Sędziego sprawiedliwego przenosić krzywdę strony swojej, mówiąc, iż pilnie strzec się należy, aby nie po­szło na marne Słowo Ojca, aby dla jakiejkolwiek przyczyny sło­wo żywe i skuteczne nie stało się próżne, naówczas przemówił pokój: „Oszczędźcie proszę, te słowa! Nie przystoi nam taka sprzeczka: spór uwłacza cnotom!”

12. Po czym Sędzia nachyliwszy się palcem pisał na ziemi. Słowa zaś Pisma, które czytał pokój w uszach wszystkich (bo zasiadał bliżej) te były: „Jedna mówi: zginąłem, o ile Adam nie umrze; a druga powiada: zginąłem, o ile nie osiągnie miłosier­dzia. Niechże przypadnie mu w udziale dobra śmierć, a uzyskają obie to, o co proszą”. Zdumiały się wszystkie cnoty na słowo mądrości i na wyrok Sędziego, boć jasnym się stało, iż nie masz już dla nich powodu do skargi, i iż naprawdę może się stać to, czego obie prosiły, że mianowicie i umrze Adam, i osiągnie mi­łosierdzie. Ale — pytają — w jaki to stanie się sposób? Śmierć — to rzecz nader okrutna i gorzka: ona przejmuje zgrozą na sa­mo wspomnienie! Jakżeż więc może się stać dobrą? A na to Sędzia. „Śmierć grzeszników — najgorsza, ale droga przed oblicznością Pańską może się stać śmierć świętych Jego. Czyż nie będzie drogą, o ile stanie się drzwiami żywota, bramą chwały?” — Drogą, odpowiadają. „Ale jakże się to stanie?” „Stać się to może — mówi — o ile umrze z miłości ktoś taki, kto zgoła nic nie winien śmierci. Albowiem śmierć nie może zatrzymać niewinnego, ale — jak napisano — przekłuta będzie czeluść Lewiatana (Job. 40,21), zniszczona będzie ściana pośrednia i rozwieje się wielka otchłań, ustanowiona między życiem a śmiercią. Przecież miłość jako śmierć mocna, a choćby mocniejsza od śmierci, skoro najedzie dwór owe­go mocarza, uwiąże go i łupy jego porwie, robiąc już samem swym przejściem na dnie morskim drogę, którędy by przejść mogli uwolnieni.

13. Mowa ta, jako wierna i wszelkiego przyjęcia godna, wydała się być dobrą. ale gdzież znaleziony być może ów niewinny, który by zechciał umrzeć nie dlatego, iż był powinien, ale dobrowolnie; nie wskutek przewinienia (nie dla złej zasługi), ale z własnego upodobania? Przebiega prawda okręg ziemski, i nie masz nikogo, kto by był wolny od brudu, kto by był niemowlę­ciem, którego życie na ziemi jest dzień jeden (Job 14, 4). Ale i miłosierdzie przetrząsa całe niebo, ale i ono choćby w aniołach znajduje — nie powiem: złość, wszelako mniejszą miłość. Zwycię­stwo to bowiem innemu się należało; temu, nad którego nikt nie miał większej miłości; On to bowiem duszę Swą położył za sługi nieużyteczne i niegodne. Już bowiem to jedno, iż nie na­zywa nas sługami, należy przypisać niezmierzonej Jego miłości i łaskawości. My zaś, choćbyśmy czynili wszystko, co nam roz­kazano, cóż innego musimy powiedzieć, jeżeli nie to, żeśmy słu­dzy nieużyteczni? (Łuk. 17, 10). ale któżby poważył się przy­puścić, iż On na to przystanie? Wracają tedy na dzień przeznaczony prawda i miłosierdzie, strapione wielce, albowiem nie zna­lazły, czego pragnęły.

14. Wówczas pokój, pocieszając je każdą z osobna, powia­da: „Wy nic nie wiecie ani myślicie. Nie masz, kto by to dobro uczynił, nie masz aż do jednego. Kto znalazł radę, znalazł i ratunek”. Zrozu­miał Król, do czego pokój zmierza, i mówi: „Żal mi, żem uczy­nił człowieka” (Gen. 6, 7). Na sercu mi leży, abym wstrzymał ka­rę i pokutę czynił za człowieka, któregom stworzył. Wówczas to rzekł: „Oto idę. Nie może ten kielich odejść ode mnie, jedno abym go pił.” I przyzwawszy natychmiast Gabriela, rzekł doń: „Idź, powiedz córce Syjońskiej: „Oto Król twój idzie” (Zach. 9,9). Gabriel spieszy i mówi: „Przyozdób łożnicę twoją, Syjonie, i przyjmij Króla”. Króla zaś mającego przyjść, uprzedzają miłosierdzie i prawda, jako napisano: „Miłosierdzie i prawda uprzedzą oblicze twoje”. Sprawiedliwość przygotowuje tron, według tego, co rzeczono: „Sprawiedliwość i sąd przygotowanie stolicy twojej” (Ps. 88, 15). Pokój przybywa wespół z królem, aby sprawdziło się to, co mówi Prorok: „Pokój będzie na ziemi naszej, gdy przyjdzie”. Dlatego to właśnie śpiewał przy narodzeniu Pańskim chór anio­łów: „Pokój na ziemi ludziom dobrej woli” (Łuk. 2, 14). I oto wtedy właśnie pocałowały się pokój i sprawiedliwość, gdyż do­tychczas zdawały się poważnie kłócić się ze sobą. Sprawiedliwość bowiem Zakonu nie pocałunek miała, ale raczej żądło ostre, i wię­cej przynaglała strachem, niż pociągała miłością; jak również nie sprowadzała pojednania, jakowe uskutecznia sprawiedliwość nowa, która jest z wiary. Jakoż bowiem inna była przyczyna tego, iż ani Abraham, ani Mojżesz, ani inni sprawiedliwi starozakonni przy zejściu swoim nie osiągnęli pokoju wiecznej szczęśliwości, o ile nie ta, iż naówczas sprawiedliwość i pokój nie były się jeszcze pocałowały ze sobą? Stąd, najmilsi, należy nam z większą gorli­wością dążyć do sprawiedliwości; albowiem sprawiedliwość i po­kój pocałowały się i nierozerwalne ze sobą zawarły przymierze w tym celu, aby każdy poniósł ze sobą świadectwo sprawiedli­wości, został z pogodnym obliczem przyjęty w radosne objęcia pokoju i w nim zasnął i spoczął.

KAZANIE II.
O siedmiorakim Duchu w Chrystusie.

1. W uroczystość dzisiejszą Zwiastowania Pańskiego należy nam, bracia, rozważyć rzecz niewypowiedzianie miłą i pozornie zrozumiałą — prostą naszego zbawienia historię. Gabriel otrzymuje zlecenie nowego poselstwa, a Dziewica, nową ujawniając cnotę, dostępuje zaszczytu nowego pozdrowienia. Kończy się z dawna na niewiastach ciążące przekleństwo; nowe nowa Matka odbiera błogosławieństwo. Napełnia się łaską Ta, która nie zna pożądliwości, aby za sprawą Ducha Najwyższego porodziła Syna, gdyż się wzbraniała przyjąć męża. Tymiż samymi drzwiami przychodzi do nas lekarstwo zbawienia, którymi wcisnął się i jad wę­żowy, zatruwający cały rodzaj ludzki. Łatwo jest z tych łąk zry­wać niezliczone tego rodzaju kwiaty; ale już dostrzegam sam środek przepaści o zawrotnej głębokości. Przepaść to zgoła nie­zbadana — tajemnica Wcielenia Pańskiego; przepaść nieprzeniknio­na! „Słowo ciałem się stało i mieszkało między nami” (Jan 1,14). Albowiem któż wyśledzi, kto dosięgnie, kto pojmie? Studnia głęboka, a nie mam, czym bym czerpał. Ale zdarza się niekiedy, iż opar wydobywający się ze studni, zwilża rozciągnięte na nie płótna. Dlatego właśnie, lubo się boję zapuszczać głęboko, świa­dom swej niemocy, wszakże często wyciągam jakby nad otworem studni owej do Ciebie, Panie, ręce moje, ponieważ dusza moja jako ziemia bez wody Tobie (Ps. 142, 6). Tak tedy cokolwiek słaby mój duch wchłonie w siebie przy podnoszeniu się mgły w górę — z wami, bracia, tą odrobiną postaram się podzielić bez zazdrości, podobnie jak przy wyciskaniu płótna spada na ziemię by najmniejsza kropla rosy niebieskiej.

2. Pytam tedy, dlaczego to adekwatnie wcielił się Syn, a nie Ojciec albo Duch św., skoro całej Trójcy św. nie tylko równa jest chwała, ale jedna i taż sama istota? ale któż poznał umysł Pański? Albo kto był rajcą Jego? (Rzym. 11,34). Jest to naj­wznioślejsza tajemnica, i nie wolno nam wydawać o niej sądu na ślepo i nierozważnie. Zdaje się wszakże, że wcielenie Ojca, i wcielenie Ducha wprowadziłoby w nieuniknionym następstwie zamieszanie, wypływające z mnogości synów, gdyż jeden byłby Syn Boży, a drugi człowieczy. Zdaje się i to być nie bez znacze­nia, iż ten właśnie winien był stać się synem, kto i był synem, aby nie było żadnej co do nazwy dwuznaczności. Wreszcie było to szczególniejszą chwałą i wybitnym przywilejem naszej Dziewi­cy Maryi, iż stała się godną mieć wspólnie z Bogiem Ojcem jed­nego i tegoż samego Syna, co by oczywiście było udaremnione, gdyby nie Syn się wcielił. W tym ostatnim wypadku nie mogli­byśmy też mieć powodu oczekiwać zarówno zbawienia, jak i dzie­dzictwa. Albowiem Ten, który był jednorodzonym, skoro tylko stał się pierworodnym wśród wielu braci, powołując ich do przy­sposobienia, przyłączył ich też niewątpliwie do dziedzictwa. Jeżeliśmy bowiem braćmi, więc i współdziedzicami. Ten zatem wier­ny pośrednik Jezus Chrystus, jako w jednej osobie skojarzył w sposób niewysłowiony i tajemniczy Boską i ludzką naturę tak i w samem dziele odkupienia, najwyższą kierując się mądrością, nie spuścił z oka sprawiedliwości w pośrednictwie, oddając każdemu, co należało: cześć Bogu, a człowiekowi zmiłowanie. Najle­psza to forma układu między znieważonym Panem a winnym słu­gą; bo ani sługa nie został przygnieciony nazbyt surowym wyro­kiem zapalczywości Pana, któremu cześć się należy; ani znowuż Pana nie pozbawiono należnej czci, co by się niechybnie stało, gdyby sługa doznał nadmiernej pobłażliwości.

3. Posłuchaj zatem i dobrze rozważ, jak aniołowie zaznaczy­li ów układ przy narodzeniu Pośrednika. Oto śpiewają: „Chwała na wysokości Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli” (Łuk. 2, 14). Zauważmy, iż wiernemu pojednawcy Chrystusowi nie bra­kło ducha bojaźni, którym powodowany, zawsze oddawał cześć Ojcu i zawsze ją pomnażał, oraz ustawicznie szukał Jego chwały; nie brakło też ducha pobożności, w którym litośnie okazywał lu­dziom Współczucie. Stąd również był Mu konieczny duch umiejętności, który usuwał zamieszanie w przydziale bojaźni i bogobojności. Zauważ przy tym, iż do pierwszego rodziców naszych grzechu trzej przyczynili się sprawcy; wyraźnie wszakże tym trzem trzech brakowało rzeczy. Sprawcami tymi: Ewa, szatan i Adam. Nie miała umiejętności Ewa, gdyż ona jak mówi Apo­stoł, była zwiedziona w przestępstwie (1 Tym. 2, 14). Umiejętno­ści wprawdzie nie brakło wężowi, którego opisują jako najprzebieglejszą ze wszystkich żyjących istotę; ale ten uwodziciel nie miał pobożności, gdyż od początku stał się mężobójcą. Adam zaś wydaje się być pełen bogobojności, gdyż nie chce zasmucać nie­wiasty; ale on się wyzbył bojaźni Pańskiej, bo więcej jej głosu słuchał, aniżeli Boga. O, gdybyż raczej przeważyła w nim była bojaźń Boża! I o Chrystusie przecież czytamy słowa znaczące, iż napełnił Go nie duch pobożności, ale duch bojaźni Pańskiej (Iz. 11, 3). We wszystkim bowiem od pobożności stosowanej względem bliźnich wyżej stawić należy bojaźń Pańską, która winna zawładnąć niepodzielnie całym człowiekiem. tymi zatem trzema rzeczami — bojaźnią, pobożnością i umiejętnością — nasz Pośrednik pojednał ludzi z Bogiem; radą zaś i mocą wyswobo­dził nas z rąk nieprzyjaciela. A mianowicie: radą pozbawił do­tychczasowego prawa i władzy podbijania sobie niewinnych; mo­cą zaś dokonał tego, iż wróg już nie może przemocą zatrzymać odkupionych, ponieważ Chrystus jako zwycięzca wrócił z otchła­ni, a z Nim razem zmartwychwstało życie wszystkich.

4. Od tego czasu karmi nas chlebem żywota i rozumienia i wodą zbawiennej mądrości (Ekli. 15, 3). Rozumienie bowiem rzeczy duchownych i niewidzialnych jest prawdziwym duszy chle­bem, umacniającym nam serce i krzepiącym na wszelką dobrą sprawę we wszelakim ćwiczeniu duchownym. Człowiek zaś cie­lesny, który nie pojmuje tego, co jest z Ducha Bożego, uważając to za głupstwo, niech wzdycha i płacze mówiąc: „Zwiędłem ja­ko siano i wyschło serce moje, iżem zapomniał pożywać chleba mego” (Ps. 101, 5). Oto bowiem czysta i bezwzględna Prawda głosi, iż nie pomoże człowiekowi, jeśliby cały świat zyskał, a na duszy swej szkodę podjął. Ale kiedyż będzie mógł zrozumieć to chciwiec? Nadaremnie pracuje ten, kto o tym usiłuje przekonać. Dlaczego? A dlatego, iż mu to się głupstwem wydaje. Cóż praw­dziwszego nad to, iż jarzmo Chrystusowe jest słodkie? Włóż wszakże na człowieka światowi oddanego, a zobaczysz, iż uznaje raczej za kamień, niż za chleb. Nie ma wątpliwości, że dusza żyje tym wewnętrznym zrozumieniem prawdy, czyli iż ono jest pokarmem duchowym. Albowiem nie samym chlebem żyje czło­wiek, ale wszelkim słowem, które pochodzi z ust Bożych (Deut. 8, 3). Jednakże tak długo, dopóki kosztujesz prawdy, nie bez trudności przedostaje się ona do wnętrza twego. Gdy zaś poczniesz w niej smakować, staje się tobie już nie pokarmem, ale na­pojem, i bez trudu wchodzi do duszy, gdzie mianowicie duchowy pokarm rozumienia rozcieńcza się napojem mądrości, aby władzom człowieka wewnętrznym, t. j. uczuciom dotkniętym oschłością, wyszła raczej na pożytek, aniżeli miałaby się stać ciężarem.

5. A więc ze wszystkiego, czego koniecznie było potrzeba do zbawienia narodów, Zbawicielowi nic zgoła nie brakowało. On to bowiem jest Tym, o którym prorok wyśpiewał: „I Wyjdzie różdżka z korzenia Jessego, a kwiat z korzenia jego wy­rośnie. I odpocznie na nim duch Pański, duch mądrości i rozumu, duch rady i mocy, duch umiejętności i bogobojności. I napełni go duch bojaźni Pańskiej^” (Iz. 11, 1-3). Zwróć tu baczną uwagę na to, iż prorok powiedział, iż ów kwiat wyrośnie z korzenia, nie zaś z różdżki. Bo gdyby nowe ciało Chrystusa było stworzo­ne w łonie Dziewicy z niego (jak przypuszczali niektórzy), wów­czas może by można było powiedzieć, iż kwiat nie z korzenia wy­rósł, ale z różdżki. Teraz zaś skoro wyszedł z korzenia, bez wąt­pienia utrzymywać należy, iż wspólną miał od początku materię. Powiedziano, iż duch Pański odpoczął na nim w tym celu, aby okazać, iż nie było w Nim żadnego zmagania się. Na nas zaś, ponieważ duch nie zupełnie panuje nad ciałem, gdyż ciało pożąda przeciwko duchowi a duch przeciwko ciału, duch nie odpoczywa. Od tego zmagania się wyzwala nas Ten, w którym nic podobne­go nie było — nowy człowiek i prawdziwy człowiek, który przy­jął na się rzeczywiste ciało nasze, ale nie przyjął zastarzałego kwasu pożądliwości.

KAZANIE III.
O niewieście cudzołożnej (Jan 8, 3-11);
o Zuzannie (Dan. 13);
o N. Maryi P. (Łuk. 1, 26-38).

Wygłoszone w r. 1150, kiedy urocz. Zwiastowania obchodzono w sobotę po niedzieli III postu, na który to dzień przypada lekcja o cnotliwej Zuzannie, a Ewangelia o niewieście cudzołożnej.

1. Jak bogatym w miłosierdzie, jak wspaniałomyślnym w sprawiedliwości, jak w łaskawości szczodrobliwym jesteś, o Pa­nie Boże nasz! Nie masz, kto by był Tobie podobny Dawco najhojniejszy, Oddawco najsprawiedliwszy, Uwolnicielu najłaskawszy! Łaskawie spoglądasz na niskich, sprawiedliwie sądzisz niewinnych, miłosiernie zbawiasz choćby grzeszników. Oto to jest, najmilsi, czym nam dzisiaj według świadectwa ksiąg świętych obficiej, niż zwykle — jeżeli uważniej się przyjrzymy — zastawia stół swój boga­ty gospodarz. Takiej mianowicie obfitości dostarcza nam zbieg świętego czasu Wielkiego Postu z najświętszym dniem Zwiastowania Pańskiego. Dziś bowiem słyszymy o tym, iż łaskawość Pana roz­grzesza pochwyconą na cudzołóstwie niewiastę; dziś wybawia niewinną Zuzannę; dziś też Najśw. Pannę napełnia szczególniej­szym darem łaski i błogosławieństwa. Wielka to uczta, skoro przed nami się kładzie naraz miłosierdzie, sprawiedliwość i łaska! Czyż miłosierdzie nie pożywieniem ludzi? Zbawiennym i skutecznym do leczenia! — Podobnie czyż sprawiedliwość nie chlebem serc? I to doskonale je wzmacniającym, boć to pokarm trwały ku pożywieniu! Przecież błogosławieni ci, którzy go łakną, albo­wiem oni będą nasyceni (Mat. 5, 6). Czyż nie pokarmem duszy łaska Boga jej? I nawet najsłodszym mającym w sobie wszelką przyjemność i rozkosz smaku; co więcej, łaska obejmując sobą wszystko bez wyjątku dobro, nie tylko sprawia rozkosz, ale i zasila, i leczy!

2. Przystąpmy, bracia moi, do tego stołu i skosztujmy choć­by odrobinę z każdej potrawy. — „W Zakonie Mojżesz rozkazał takie kamienować” — tak odzywają się o grzesznicy grzesznicy, o cudzołożnej faryzeusze. Ale Mojżesz to powiedział dla zatwar­działości waszych serc kamiennych. „Jezus zaś schylił się”. Panie, nakłoń niebios twoich, a zstąp (Ps. 143, 5). Jezus schyliwszy się i miłosierdziem zdjęty (boć nie żydowskie miał serce), „pisał palcem”, nie na kamieniu wprawdzie, ale „na ziemi”. I to nie raz! Podwójne i tu pismo, jak u Mojżesza — dwie tablice. I tak pisząc raz po raz, zdawał się wyciskać na ziemi prawdę i łaskę, zgod­nie z tym, co mówi Jan św.: „Zakon przez Mojżesza jest dany, łaska i prawda przez Jezusa Chrystusa się stała” (Jan 1,17). Zważ następnie, czy można sądzić, iż Chrystus czytał z tablicy prawdy, gdy dawał odprawę faryzeuszom, mówiąc: „Kto z was bez grze­chu jest, niech na nią pierwszy rzuci kamień”. Krótkie to wpraw­dzie słowo, ale żywe i skuteczne, i przeraźliwsze niżeli miecz po obu stron ostry. Jak głęboko ugodziły te słowa w skalne serca, jak gwałtownie ten jeden kamyk kamienne skruszył czoła, dowodnie o tym świadczy choćby rumieniec wstydu i cofanie się chyłkiem faryzeuszów. Zasłużyła ci wprawdzie cudzołożnica na ukamieno­wanie; ale niechże ten karania się podejmie, kto sam nie zasłu­żył na karę. Niechże ten tylko śmie wywierać na grzesznicy pomstę, kto sam na siebie pomsty nie ściąga. A inaczej niech każdy zaczyna od siebie, gdyż sam sobie jest bliższy; niech na siebie wyda wyrok i sobie karę wymierzy. — Tego chce prawda.

3. Mniejsza to zresztą, iż prawda dała odprawę oskarży­cielom, gdyż winowajczyni jeszcze nie rozgrzeszyła. Niechże więc pisze ponownie; niech wypisze łaskę; niech czyta, a posłuchamy! „Żaden cię nie potępił, niewiasto? Żaden, Panie! I Ja cię nie po­tępię. Idź a już więcej nie grzesz”. O, głosie miłosierdzia! Cf wy­razie zbawiennej radości! „Daj mi usłyszeć rano miłosierdzie Twoje, bom w Tobie nadzieję miał” (Ps. 142, 8). Albowiem tylko u Ciebie znajduje miejsce nadzieja miłosierdzia, i nie wiewasz Ty Panie, oleju miłosierdzia inaczej, jak do naczynia ufności! Ale jest ufność niewierna, co przekleństwo jedynie ściąga na nas, a to bywa wówczas, gdy w nadziei miłosierdzia grzeszymy. adekwatnie nie należy tego zwać ufnością, ale raczej jakąś nieczułością i zgubnym niedbalstwem. Jakaż bowiem ufność u tego kto nie uważa na niebezpieczeństwa? Albo jakiż tam może być środek zaradczy na strach, gdzie się nie odczuwa ani strachu ani przedmiotu strachu? Ufność jest pocieszeniem; a przecież nie potrzebuje pocieszenia ten, kto się cieszy, iż źle uczynił, kto im gorzej postępuje, tym więcej się weseli. Prośmy zatem bracia, aby nam odpowiedziano, ile mamy nieprawości i grzechów, chciejmy, aby nam okazano występki nasze i przewinienia. Badajmy drogi nasze i nasze dążenia, oceniajmy z cenną uwagą wszystkie niebezpieczeństwa. Ktoś powie w bojaźni swej: Zmierzam do bram piekła tak, iż jedynie już tylko w miłosierdziu Bożym wy­tchnienie znajdę. To jest prawdziwa ufność człowieka, który so­bie niedowierza, ale na Panu swoim polega. To jest — powta­rzam, prawdziwa ufność, której się nie odmawia miłosierdzia, bo jak świadczy prorok: „Kocha się Pan w tych, którzy się go boją i w tych, którzy nadzieję mają w miłosierdziu Jego” (Ps. 146,11). Miły i łagodny jest Pan i wielkiego miłosierdzia, wyniesiony nad złością, skory do przebaczenia. Wierzmy przynajmniej wrogom, którzy nie znaleźli w Nim nic innego, skąd by mogli mieć sposob­ność do uknucia potwarzy, jeno to że — jak mówili — lituje się nad grzesznicą i że, gdy Mu ją przywiedziono, w żaden sposób nie zezwolił na jej zabicie. Uchodził więc Chrystus za wyraźnego przeciwnika Zakonu, gdyż uniewinnił przez Zakon potępioną. Na waszą głowę, o faryzeusze, niech się zwróci cały waszej złośli­wości wymysł! Niedowierzacie rozprawie sądowej, chcąc dla sie­bie uniknąć sądu. Albowiem nie dzieje się krzywda prawu, gdy się uniewinnia tę, która pozostaje bez oskarżyciela.

4. A teraz rozważmy bracia, dokąd udają się faryzeusze. Czy widzicie dwóch starców, jako się ukrywają w sadzie Joachima. Szukają Zuzanny, jego żony; idźmy za nimi. Niegodziwych przeciwko niej myśli są pełni. „Przyzwól nam” — mówią starcy, mó­wią faryzeusze, mówią wilcy, którym przed chwilą udaremnione zostało pożarcie innej, co prawda — błędnej, owieczki. „Przyzwól nam” ... Zastarzali w dniach złych — przed chwilą potępialiście cudzołóstwo, teraz zaś zalecacie. Ale taka jest cała wasza spra­wiedliwość; co jawnie potępiacie w innych, w ukryciu czynicie sami. Dlatego wyszliście jeden za drugim, ponieważ Chrystus świadom wszystkich rzeczy tajemnych tak potężnie uderzył w wa­sze sumienia, mówiąc: „Kto z was bez grzechu jest, niech na nią pierwszy rzuci kamień”. Słusznie zatem mówi Prawda do uczniów: „Jeśli nie będzie obfitowała sprawiedliwość wasza więcej niż do­ktorów zakonnych i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego” (Mat. 5, 20). — Bo inaczej — mówią — damy prze­ciw tobie świadectwo. O, nasienie Chanaana, a nie Judy! Prze­cież tego choćby Mojżesz nie nakazał w Zakonie! Czyż ten, który rozkazał kamienować cudzołożną, wydał prawo, aby oskarżono uczciwą? Albo czyż ten, który kazał, aby rzucano kamienie na cudzołożnicę, zarządził, aby przeciw niewinnej składano świadec­two? O, nie! Bo przecież jako cudzołożnicę, tak podobnież i fał­szywego świadka nakazał nie puszczać bezkarnie (Deut. 19,16-21; Prz. 19, 9). Wy którzy szukacie chwały w Zakonie, przez przeniewierstwo Zakonowi zniesławiacie Boga!

5. „Westchnęła Zuzanna i rzekła: ciasno na mię zewsząd”. Albowiem zewsząd — śmierć; z jednej strony — cielesna, z drugiej — duchowa. „Bo jeśli to uczynię” — powiada — „śmierć mi jest, a jeżeli nie uczynię, nie ujdę rąk waszych”. Waszych rąk, fary­zeusze, nie ujdzie ani cudzołożną, ani uczciwa; waszych oskarżeń nie uniknie ani święty, ani grzesznik. Ukrywacie własne grzechy tam, gdzie znajdujecie cudze; a o ile ktoś swoich grzechów nie ma, wy takiemu własne narzucacie winy. Cóż jednak czyni Zu­zanna, ścieśniona zewsząd między śmiercią cielesną a śmiercią duchową? „Ale mi lepiej — powiada — bez uczynku wpaść w rę­ce wasze, niźli zgrzeszyć przed obliczem Pańskim”. Wiedziała ona bowiem, jak straszno jest wpaść w ręce Boga żywego. Prze­cież ludzie, gdy zabijają ciało, duszy zabić nie mogą; bać się przeto tego należy, który i duszę i ciało może zatracić do piekła (Mat. 10, 28). Dlaczego się spóźnia czeladź domowa Joachima? Niechże się werwą tyłem, bo w sadzie słychać wołanie — woła­nie srogich wilków, a między nimi jęk owieczki. Ale nie pozwala na pożarcie przez nich niewinnej Ten, kto tak litościwie raczył wyrwać im z paszczy owieczkę, na wyrwanie nie zasługu­jącą. Dobrze zatem czyniła, iż gdy prowadzono ją na śmierć, serce jej miało ufność w Panu; tak dalece ona się Go bała, iż złożyła z siebie wszelki strach przed ludźmi, a prawo Jego sta­wiała wyżej od życia i sławy. „Nie była bowiem mówiona kiedy­kolwiek mowa takowa przeciw Zuzannie. Ale i rodzice jej byli sprawiedliwi, i mąż jej poważany nad wszystkich żydów.” Słusznie więc Zuzanna doczekała się od sprawiedliwego Sędziego sprawiedliwej na sprawiedliwych kary, gdyż ona tak mocno łaknęła sprawiedliwości, iż wobec niej za nic sobie miała śmierć cielesną, pohańbienie w narodzie, i nieutulony płacz przyjaciół.

6. I my też bracia, o ile mamy usłyszeć z ust Chrystusa: „I ja cię nie potępiam”, o ile już więcej nie chcemy przeciwko niemu grzeszyć; o ile pragniemy pobożnie żyć w Chrystusie; koniecznie musimy znosić prześladowania, i nie wolno nam płacić złem za zło, ani przekleństwem za przekleństwo. W przeciwnym bowiem razie kto nie zachowa cierpliwości, straci sprawiedliwość, to jest — straci żywot; albo inaczej — straci duszę swoją. „Mnie pomstę, ja oddam, mówi Pan” (Rzym. 12, 19). Tak jest najzu­pełniej. On odda, ale pod warunkiem, iż dla Niego pomstę za­chowasz, że nie weźmiesz sądu od Niego, iż nie będziesz odda­wał oddającym ci zło. Będzie czynił sąd, ale krzywdę cierpiące­mu; w sprawiedliwości osądzi, ale dla łagodnych ziemi. — Dla was, jeżeli się nie mylę, stało się już uciążliwym to, że opóźniają się rozkosze. Nie dziwujcie się, rozkosze są. Nie przeciążą one nawet sytych; nie obmierzną choćby przesyconym.

7. „Posłań jest Anioł Gabriel od Boga do miasta Galilej­skiego, któremu imię Nazaret”. Dziwisz się, iż Nazaret, mała mie­ścina, został uświetniony tak wielkim i tak wielkiego króla poselstwem? Ale przecież wielki skarb w tej małej ukrywa się mie­ścinie; ukrywa się mówię, ale ukrywa się przed ludźmi, nie przed Bogiem. Czyż nie Boży to skarb — Maryja? Gdziekolwiek Ona jest tam i serce Jego. Oczy Jego na Niej; wszędy On spogląda na niskość służebnicy Swojej. Zna niebo jednorodzony Boga Ojca? o ile zna niebo, zna też i Nazaret. Czemużby nie znał ojczyzny swojej? Czemużby nie znał dziedzictwa swego? Niebo ze wzglę­du na Ojca, Nazaret przez wzgląd na Matkę za swą uważa wła­sność, jako sam świadczy o sobie, iż jest i Synem Dawida i Pa­nem jego (Mat. 22, 42-45). „Niebo nad niebiosy Pana, a ziemię dał synom człowieczym” (Ps. 113, 16). A więc koniecznie i jed­no i drugie przejść musi w Jego władanie, albowiem nie tylko Panem, ale i Synem jest człowieczym. Posłuchajmy również, w ja­ki to sposób Chrystus zastrzega sobie ziemię jako Syn człowie­czy, i w jaki też sposób obcuje z nią jako oblubieniec. Oto mó­wi: „Ukazały się kwiatki po ziemi naszej” (Pnp 2, 12). Nie stoi w tym w sprzeczności, że i Nazaret w tłumaczeniu oznacza: kwiat. Miłuje kwietną ojczyznę kwiat z korzenia Jessego i chętnie przebywa między liliami kwiat polny i lilia padolna. Kwiaty bo­wiem zalecają się pięknością, wonnością i nadzieją owocowania; łaska to potrójna. — I ciebie Bóg za kwiat poczytuje; i w tobie też znajduje upodobanie, jeżeli spostrzega ozdobę uczciwego ży­wota, wonność dobrej sławy oraz usiłowanie wysłużenia zapłaty w przyszłości.

8. „Nie bój się Maryjo; albowiem znalazłaś łaskę u Boga”. Jak wielką łaskę? Łaskę pełną; łaskę szczególną. Szczególną czy ogólną? Nie ulega wątpliwości, iż i tę i ową, albowiem pełną i tym szczególną, iż ogólną; Ty bowiem ogólną łaskę otrzyma­łaś w sposób szczególny. Tym, powiadam, szczególną, iż ogólną, albowiem Tyś jedna pomiędzy wszystkimi znalazłaś łaskę. Szczegól­ną dlatego, iżeś sama jedna znalazła tę pełność, ogólną, ponieważ z samej tej pełności otrzymują wszyscy. „Błogosławionaś Ty mię­dzy niewiastami i błogosławion owoc żywota Twego”. W sposób szczególny jest to wprawdzie owoc żywota Twego, ale za Twoim pośrednictwem przeszedł on do dusz wszystkich. Tak właśnie, tak ongiś była cała rosa na runie, cała na bojowisku; ale w ża­dnej części bojowiska nie była cała, jako była na runie (Sędz. 6,37-40). W Tobie jednej przebywał ów Król bogaty i przebogaty, a prze­cież wyniszczony, wysoko stojący, a przecież upokorzony; nie­zmierzony, a przecież mało co mniejszy od aniołów, wreszcie praw­dziwy Bóg i Syn Boży wcielony. A w jakimże celu? A w tym, abyśmy wszyscy wzbogacili się Jego ubóstwem; abyśmy zostali wywyższeni Jego upokorzeniem; abyśmy się powiększyli Jego umniejszeniem; abyśmy wreszcie przez Jego wcielenie przylgnąwszy do Boga zaczęli być jednego z Nim ducha.

9. Cóż powiemy, bracia? Do jakiego to przede wszystkim naczynia wlewa się łaska? Jeżeli, jak wyżej mówiliśmy, ufność otrzymuje w nagrodę miłosierdzie, a cierpliwość nagradza się sprawiedliwością, jakież więc zdołamy znaleźć odpowiednie dla łaski siedlisko? Łaska to balsam najczystszy i wymaga dobrze wypróbowanego naczynia. Jestże co tak czystego i tak wypróbowanego, jak pokora serca? Słusznie zatem Bóg pokornym łaskę daje. Słusznie też wejrzał na niskość służebnicy swojej. Dlaczego słusznie, zapytasz? A dlatego, iż ducha pokornego nie zaprzątają zasługi ludzkie, skutkiem czego do duszy wpływać może pełnia łaski. Ale do tej pokory należy nam wspinać się po kilku szczeb­lach. Najpierw, sercu człowieka, który wciąż jeszcze znajduje upodobanie w grzechu i nie zmienił dotychczas swego politowania godnego stanu postanowieniem poprawy, stoją na przeszkodzie własne jego występki i nie pozwalają mu stać się przysposobionym do odebrania łaski. Następnie, chociaż już człowiek posta­nawia poprawić obyczaje i nie wracać do dawnych występków wszakże same grzechy minione, lubo już cokolwiek ukróconym być się zdają, dopóki realizowane są w nim, nie dopuszczają łaski. Trwa­ją zaś dopóty, aż ich nie zmyje spowiedź, aż nie usuną ich całko­wicie następujące po nich godne owoce pokuty. Ale biada ci, o ile przypadkiem nastąpi zgubniejsza od wad i grzechów nie­wdzięczność! Cóż bowiem tak widocznie sprzeciwia się łasce? Z biegiem czasu oziębia się nasz zapał w doskonaleniu się; ostygnie stopniowo miłość, wybuja nieprawość, i kończymy cieleśnie, lubośmy byli zaczęli żyć duchowo. Stąd to właśnie pochodzi, iż coraz mniej poznajemy, czym nas Bóg obdarzył, bośmy niepobożni a zarazem i niewdzięczni. Porzuciliśmy bojaźń Pańską, wzgardzi­liśmy samotnością, do Boga wiodącą, a staliśmy się gadatliwi, ciekawi, żartobliwi, a obok tego potwarzamy bliźniego i szemrzemy, tracimy czas na fraszki, unikamy pracy, wykraczamy przeciwko karności, ilekroć nam się to udaje bez ściągnięcia na się uwagi, jak gdyby to natychmiast nie pociągało dla nas szkody. Czyż więc będziemy się dziwili, iż wobec takich zapór nie posiadamy łaski? Już zaś, jeżeli ktoś, według Apostoła, wdzięczny jest, aby w nim mieszkało słowo Chrystusowe, słowo łaski (Koloss. 3, 16-15); je­żeli jest pobożny, troskliwy i gorliwego ducha, niech się strzeże, aby nie ufał własnym zasługom i nie polegał na swoich uczynkach, bo inaczej i do takiej duszy łaska nie wstąpi. Jest już przecie pełen i łaska nie znajduje w nim miejsca dla siebie.

10. Czy uważaliście na faryzeusza ewangelicznego, gdy się modlił? Nie był drapieżnym, nie był niesprawiedliwym, ani cudzołożnikiem. Czy może był bez owoców pokuty? Przecież pościł dwakroć w tygodniu, dawał dziesięciny ze wszystkiego, co posiadał. Ale może okazał się niewdzięcznikiem? Posłuchajcie, co mówi: „Boże, dziękuję Tobie!”. Jednakże nie był próżny, nie był wyniszczony, nie był pokorny, ale wyniosły. Nie usiłował bowiem poznać tego, czego mu niedostawało, ale przeceniał swo­je zasługi i nie była to poważna pełność, ale nadętość. Odszedł przeto próżny, bo udawał pełność. Ów zaś celnik, wyniszczając samego siebie, ponieważ chciał przedstawić naczynie próżne, przeobfitą odebrał łaskę (Łuk. 18, 10-14). A więc i my, bracia, o ile pragniemy znaleźć łaskę, tak powstrzymujmy się na przyszłość od grzechów, iżbyśmy też i za przeszłe winy godnie mogli odpokutować. Nie mniej też troszczmy się o to, aby okazać się Bogu i pobożnymi i prawdziwie pokornymi. Albowiem na takowe dusze Bóg spogląda życzliwie owym łaskawości wejrzeniem, o którem mędrzec powiada: „Łaska Boża i miłosierdzie jest tu świętym Jego i wzgląd na wybrane Jego” (Mądr. 4, 15). I może właśnie dlatego po czterykroć woła Bóg na duszę, na którą spo­gląda: „Nawróć się, nawróć Sulamitko; nawróć się, nawróć, abyśmy na cię patrzyli” (Pnp 6, 12), ażeby nie trwała ani w nałogu grzesznym, ani w poczuwaniu się do grzechu ani tym bardziej w stanie oziębłości i odrętwiałej niewdzięczności, ani też w zaślepionym wynoszeniu się. Niech nas z tego poczwórnego niebezpieczeń­stwa raczy wyrwać i oswobodzić Ten, kto stał się nam z Boga Ojca mądrością, sprawiedliwością, uświęceniem i odkupieniem. Pan nasz Jezus Chrystus, który z Ojcem i Duchem św. żyje i króluje Bóg przez nieskończone wieki wieków. Amen.

NA WNIEBOWZIĘCIE NAJŚW. MARYI PANNY.

KAZANIE I.
O podwójnym, Chrystusa i Maryi przyjęciu.

1. Panna chwalebna, wstępując dziś w niebiosa, bez wątpienia znakomicie przyczynia się do zwiększenia euforii niebios mie­szkańców. Przecież Ona jest Tą samą, której pozdrowienia dźwięk sprawia, iż choćby ci, których jeszcze ukrywa żywot macierzyński, wyskakują z euforii (Łuk. 1,41). Jeżeli dusza niemowlęcia jeszcze nienarodzonego rozpływała się weselem, skoro tylko przemówiła Maryja, jak sądzimy, jakie było wesele niebian, którzy stali się godnymi i głos Maryi słyszeć i oblicze widzieć i cieszyć się Jej świętą obecnością? Nam zaś, najdrożsi, jakąż Wniebowzięcie nastręcza sposobność do uroczystości, jakąż euforii przyczynę, jakiż przedmiot wesela? Maryi obecność uświetnia cały krąg ziemi tak dalece, iż sama choćby niebieska ojczyzna, opromieniona światłem lampy dziewiczej, płonie jaśniej złotym blaskiem. Słusz­nie tedy rozbrzmiewa na wysokościach dziękczynienie i chwała; ale co do nas, to zda się, należy nam raczej płakać niż się cie­szyć. Czyż bowiem nie wynika, iż o ile się raduje z Jej obecno­ści niebo, o tyle Jej nieobecność winien opłakiwać ten nasz pa­dół ziemski. Ale niech ustanie żałoba nasza, boć przecie i my nie mamy tu trwałego królestwa. Tamtego królestwa szukajmy, do którego dziś doszła Najświętsza Maryja. Skoro doń należymy jako obywatele, zaiste słuszną jest rzeczą, abyśmy choćby na wy­gnaniu, choćby nad rzekami Babilonu wspominali Ją, cieszyli się Jej radością, uczestniczyli w Jej weselu, a zwłaszcza w tym, którym dziś tak hojnie uwesela królestwo Boże, ażebyśmy i sami uczuli krople kapiące na ziemię. Poprzedziła nas nasza Królowa, poprzedziła, i z taką chwałą została przyjęta, iż sługi ufnie idą za Panią, wołając: „Pociągnij nas; za Tobą pobieżemy do wonności olejków twoich” (Pnp 1, 3). Pielgrzymowanie nasze wy­słało naprzód Orędowniczkę, która jako Matka miłosierdzia, po­kornie a skutecznie sprawy zbawienia naszego prowadzić będzie.

2. Kosztowny dar skierowała dziś do nieba nasza ziemia, ażeby dając i w zamian odbierając skojarzyć w błogosławionym przyjaźni przymierzu rzeczy ludzkie z boskimi, ziemskie z niebiańskimi, niskie z najwyższymi. Tam to bowiem wstępuje przewyborny ziemi owoc, skąd spływają datki najlepsze i dary dosko­nałe. Święta zatem Dziewica, wstąpiwszy do nieba, sama też od siebie będzie udzielała darów ludziom. I dlaczegóżby nie miała udzielać? Przecież nie może Jej ani władzy brakować ani chęci. Jest niebios Królową; jest miłosierną; jest ponadto Matką Jedno- rodzonego Syna Bożego. Nic bowiem nie może tak zalecić wiel­kości czy to Jej władzy czy Jej łaskawości; chybaby ktoś albo nie wierzył, iż Syn otacza Matkę szacunkiem albo zgoła wątpił, iż wnętrzności Maryi przeszły w uczucie miłości — te wnętrzności, w których w ciągu dziewięciu miesięcy cieleśnie spoczywała naj­wyższa, bo z Boga będąca miłość.

3. Powiedziałem to ze względu na nas bracia; wiem bo­wiem, że trudno, aby w takim niedostatku można było znaleźć taką doskonałą miłość, która by nie szukała swego. Zamilczam tymczasem dobrodziejstwa, które osiągamy wskutek Jej uchwalebnienia; o ile Ją miłujemy, z pewnością cieszyć się będziemy, iż idzie do Syna. Będziemy Jej winszowali chętnie, chyba iż — od czego niech Bóg uchowa! — okażemy się niewdzięcznikami względem wynalazczyni łaski wszelakiej. Albowiem Ten, którego Ona przyjęła ongiś, gdy wchodził do miasteczka świata tego, dziś przyjmuje Ją, wstępującą do świętego królestwa. A jak tobie się zdaje: z jaką czcią, z jaką radością, z jaką chwałą? Jak na ziemi nie było miejsca godniejszego nad świątynię panieńskiego żywota, do której Maryja przyjęła Syna Bożego; tak w niebie nie ma wznioślejszego tronu królewskiego nad ten, na który dziś wy­niósł Maryję Syn Maryi. Naprawdę, oba przyjęcia są błogosławione, oba niewysłowione, albowiem oba przechodzą umysł. W jakim bowiem celu czytamy dziś po kościołach Chrystusowych tę pe­rykopę ewangeliczną, w której mowa, iż niewiasta błogosławiona między niewiastami przyjęła Zbawiciela? Sądzę, iż w tym, ażeby Ta, którą sławimy, nabrała poniekąd szacunku z tego przyjęcia; co więcej, ażeby stosownie do niewysłowionej chwały tamtej i Ta jako niewysłowiona się okazała. Któż bowiem, choćby mówił ję­zykami ludzkimi i anielskimi, zdoła wysłowić, w jaki to sposób przez zstąpienie Ducha św. i zaćmienie Mocy Najwyższego, Cia­łem się stało Słowo Boże, przez które wszystkie stały się rzeczy, i w jaki sposób Pan majestatu, którego nie może objąć wszystko stworzenie, zamknął się, stawszy się człowiekiem, we wnętrz­nościach panieńskich?

4. Ale kto zdoła choćby myślą objąć i to, jak chwalebny odbywa dziś pochód Królowa świata, i z jakim uczuciem poddańczym występuje dziś na Jej spotkanie całe mnóstwo niebie­skich zastępów; z jak miłym wejrzeniem, z jak pogodnym obli­czem, w jak radosne objęcia zostaje przyjęta przez Syna i wynie­siona ponad wszystko stworzenie z taką czcią, na jaką zasługi­wała taka Matka; z taką chwałą, jaka przystała takiemu Synowi. Bezwzględnie szczęściem tchnęły pocałunki, składane ustami Niemo­wlęcia, gdy Matka z euforią trzymała Je na dziewiczym łonie. Wszakże czyż nie przyznamy, że więcej szczęśliwości było w tych pocałunkach, które dziś Ona przyjęła od Syna siedzącego po prawicy Ojca, gdy wstępowała na tron chwały, śpiewając pieśń godową i mówiąc: „Niech mię pocałuje pocałowaniem ust swoich” (Pnp 1). Chrystusa Narodzenie a Maryi Wniebowzięcie któż opowie? O ile bowiem na ziemi przewyższała innych łaską, o ty­le też szczególniejszą i w niebiesiech odbierze chwałę. A o ile oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani w serce człowieka nie wstąpiło, co Bóg nagotował tym, którzy Go miłują, któż więc powie, co nagotował Tej, która Go zrodziła, i która Go — jak o tym nikt nie wątpi — więcej miłowała. O, zaiste! Szczęśliwa Maryja i po wielekroć szczęśliwa, czy to wówczas, gdy przyjmuje Zbawiciela, czy też gdy przezeń jest przyjmowana! W obu bo­wiem wypadkach należy podziwiać godność Dziewicy Matki; w obu wypadkach należy uznać zniżenie się łaskawe Majestatu. „Jezus wszedł do niejakiego miasteczka, a niewiasta niektóra przyjęła Go do domu swego” (Łuk. 10, 38). Wszakże trzeba już raczej oddać się modlitwie, gdyż dzień dzisiejszy należy poświę­cić pieniom świątecznym. A ponieważ słowa niniejszej perykopy nastręczają nam materiał obfity, przeto jutro także, gdy zejdzie­my się razem, podzielić się wypadnie bez zazdrości tym, co z góry dano, ażeby wspomnienie tej Panny nie tylko pobożne rozbudzało uczucia, ale i budowało obyczaje, zachęcając do postępu w do­skonałości, ku czci i chwale Jej Syna a naszego Pana, który jest błogosławiony ponad wszystko Bóg na wieki. Amen.

KAZANIE II.
O oczyszczeniu, przyozdobieniu i napełnieniu domu.

1. „Jezus wszedł do niejakiego miasteczka; a niewiasta niektóra, imieniem Marta, przyjęła Go do domu swego” (Łuk. 10, 38). Wtem miejscu uważałbym za zupełnie adekwatne zastosowanie wykrzyknienia proroka: „O Izraelu, jako wielki jest dom Boży, i niezmierne miejsce osiadłości Jego!” (Bar. 3, 24). Czyż nie nie­zmierne miejsce, skoro w porównaniu z nim, tylko miasteczkiem zowią się tej ziemi przeogromne obszary? Czyż nie niezmierna to ojczyzna, czyż nie nieoszacowana to kraina, skoro mówimy o Zbawicielu, opuszczającym ją a zstępującym na okręg ziemski, iż wchodzi do miasteczka? Chybaby może ktoś sądził, iż mia­steczko oznacza co innego, niż przedmieście fortecy księcia tego świata, którego nadszedł mocniejszy, aby rozgrabić naczynia je­go (Łuk. 11, 21-22). Pospieszmy, bracia, wejść do tego ogromu szczęśliwości, gdzie nikt drugiego nie krępuje, żebyśmy mogli po­jąć ze wszystkimi Świętymi, która jest szerokość i długość, i wy­sokość i głębokość (Ef. 3, 18). Nie traćmy co do tego nadziei, albowiem Sam zamieszkujący ojczyznę niebieską, który jest zara­zem i Stwórcą, nie wzdraga się przed ciasnością tego naszego malutkiego miasteczka.

2. Ale co znaczy powiedzenie, iż wszedł do miasteczka? Przecież wszedł również do szczupłego przybytku dziewiczego łona. Zresztą i niewiasta niektóra przyjęła Go do domu swego. Szczęśliwa ta niewiasta, która godną była przyjmować nie już szpiegów Jerychońskich ale raczej samego najpotężniejszego łu­pieżcę owego głupiego, który się odmienia jako księżyc (Ekli. 27, 12); nie posłów Jezusa syna Nawe, ale samego Jezusa Syna Bo­żego! Szczęśliwa, powiadam, niewiasta, której dom w chwili przy­jęcia Zbawiciela znaleziony był czystym wprawdzie ale bynajmniej nie pustym. Któżby bowiem nazwał pustą Tę, którą anioł pozdra­wia jako łaski pełną? I nie dość tego; gdyż zapewnia ponadto, iż zstąpi na Nią również Duch Św. Jak sądzisz, w jakim to celu? Czyż nie w tym, aby Ją wypełnił ponad miarę? W jakimże celu, o ile nie w tym, aby Maryja będąc przy zstąpieniu Ducha Św. już pełną dla siebie po Jego zamieszkaniu stała się nad miarę pełną i nadobfitującą dla nas? Oby spłynęły na nas one wonności, czyli charyzmaty łask, ażebyśmy wszyscy wzięli z tak wielkiej pełności! Ona to powiem jest Pośredniczką naszą; Ona jest Tą, przez którą otrzymaliśmy miłosierdzie Twe Panie; Ona jest Tą, przez którą i myśmy przyjęli Pana Jezusa do domów naszych Każdy bowiem z nas własną ma twierdzę i dom własny; Mądrość zaś kołacze do wrót każdego; kto jej otworzy, do tego wejdzie, z tym zasiądzie do biesiadnego stołu. Jest znane przysłowie, któ­re u wielu na ustach, a bardziej jeszcze w sercu; ono głosi: dob­rej strzeże twierdzy ten, kto pilnuje ciała swego. Mędrzec wszak­że Pański powiada jeszcze dobitniej: „Wszelaką strażą strzeż serca twego: bo z niego żywot pochodzi” (Przyp. 4, 23).

3. Ale niech choćby będzie tak, jak chce większość: dobrej strzeże twierdzy ten, kto pilnuje ciała swego. Dodać tu słusznie należy, jaką strażą trzeba otoczyć ową twierdzę. Jak sądzisz, aza­li należycie strzegła dusza twierdzy ciała swego, o ile jego członki, jakby spisek uczyniwszy, oddały panowanie jej wrogowi? Są bowiem tacy, którzy postanowili przymierze ze śmiercią, a z piekłem uczynili umowę (Iz. 28, 15). „Roztył miły i odzierzgnął; roztywszy, stłuściawszy, napęczniawszy, opuścił Boga Stwo­rzyciela swego i odstąpił od Boga, Zbawiciela swego” (Deut. 32, 15). Przecież jest to straż, którą wychwalają grzesznicy w pożądliwościach ciała swego. Co wam się zda, bracia? Czy i w tym należy iść za większością? Niech Bóg uchowa! Zapytajmy raczej Pawła, boć on jest wodzem doświadczonym w bojowaniu duchowym. Powiedzże nam Apostole jaka jest straż twierdzy twojej? „Ja tedy — odpowiada — tak bierze nie jako na niepewną; tak szermuję, nie jako wiatr bijąc. Ale karzę ciało moje i w niewolę podbijam, bym snać inszym przepowiadając, sam się nie stał od­rzuconym” (1 Kor. 9, 26). A na innym miejscu: „Niechże nie kró­luje grzech w waszym śmiertelnym ciele, żebyście posłuszni mieli być pożądliwościom jego” (Rzym. 6, 12). Zaiste pożyteczne to stróżowanie i szczęśliwa ta dusza, która tak pilnuje ciała swego, że go nigdy nie zdobędzie nieprzyjaciel! Zdarzyło się bowiem niegdyś, iż tę moją twierdzę podbił szatan pod swą tyranię, sa­mowładnie panując nad wszystkimi członkami. Jak bardzo zaszko­dził w owym czasie, jeszcze obecne wskazuje spustoszenie i nę­dza. Niestety! Nie pozostawił w niej ani muru powściągliwości, ani przedmurza cierpliwości. Wyniszczył winnicę, wykosił zasiewy, drzewa wykorzenił; bo choćby i to oko moje łupiło mi duszę. Szczęściem jedno, iż mię Pan wspomógł: mało by była dusza moja nie mieszkała w piekle (Ps. 93, 17). Nazywam zaś piekłem podziemnym miejsce, gdzie żadnego nie masz wyznawania, skąd nikomu nie dano jest wyjść.

4. Zresztą i wówczas duszy nie zbrakło ani więzienia ani piekła. Ujęta w samym początku buntu i podłej zdrady, nie gdzie ­indziej, tylko we własnym domu oddana została pod straż więzienną; nie innym, tylko z własnej czeladzi pochodzącym przeka­zana katom. Stało się bowiem dla niej sumienie więzieniem, a katami — rozum i pamięć, i to okrutnymi, surowymi i nielitościwymi, wszakże nie tyle, co ryczące nagotowane do żeru (Ekli.54, 4), którym niebawem miała być oddana. Ale błogosławiony Pan, który nas nie dał w zachwycenie zębom ich (Ps. 123, 6) — bło­gosławiony Pan, który nawiedził i uczynił odkupienie. Gdy bo­wiem szatan gwałtownie usiłował wtrącić ją do owego więzienia podziemnego, gdy i samą twierdzę chciał palić ogniem wieczy­stym, ażeby też słuszna stała się zapłata przeniewierczym człon­kom, nadążył silniejszy. Wszedł do miasteczka Jezus i poskro­miwszy silnego, jego pożytki porwał, ażeby to, co było przedtem hańbą, stało się zaszczytem. Skruszył drzwi miedziane i połamał zapory żelazne (Ps. 106, 16), wyprowadzając więźnia z domu niewoli i z pośród cienia śmierci. Wyjście zaś jego — w spowie­dzi. Ta to bowiem miotła, którą wymieciono i przyozdobio­no więzienie, która następnie w postaci pewnych, pięknie kwitnących gałązek ustaw zakonnych wróciła z więzienia do do­mu. Ma już zatem niewiasta dom swój, w którym by mogła przyjąć Tego, komu zawdzięcza tyle dobrodziejstw. Inaczej biada jej, o ile nie zechce go przyjąć, jeżeli go nie zatrzyma, o ile nie zmusi, aby z nią pozostał, ponieważ ma się ku wieczorowi. Gdy bowiem powróci ten, który uprzednio został wypędzony, znajdzie wprawdzie dom czysty i ochędożony, ale pusty.

5. Pozostaje niewieście dom jej pusty, ponieważ zaniedba­ła okazać Zbawicielowi należną w nim gościnność. Jakże to, za­pytasz? Czyż dom oczyszczony wyznaniem popełnionych grzechów i przyozdobiony zachowaniem ustaw zakonnych może być uwa­żany za niegodny zamieszkania łaski, wejścia Zbawiciela? Nie ma wątpliwości, iż może, o ile został oczyszczony i, jak się rzekło, wysłany gałązkami kwitnącymi tylko powierzchownie, a wewnątrz pełen jest błota. Któżby bowiem sądził, iż można Pana przyj­mować w pobielanych grobach, które zewnątrz wydają się piękne, a wewnątrz pełne plugastwa i ropy? Dajmy na to, iż Pan niekie­dy, znajdując do pewnego stopnia upodobanie w samej powierz­chowności, zaczyna zwolna wkraczać do takiego człowieka, udzie­lając mu pewnej początkowej łaski w swoim nawiedzeniu; czyż nie opuści go natychmiast z oburzeniem? Czyż nie pierzchnie wołając: „Ugrzęzłem w błocie głębokości i dna nie masz” (Ps. 68, 3). Pozór bowiem cnoty, nie cnota sama, jest jakby właściwością, nie istotą. Wchodzącego Pana nie może wstrzymać wiotka po­wierzchnia zewnętrznego zachowania się, albowiem On wszystko przenika, i w tajnikach duszy jest Jego przybytek. o ile bowiem ciała jawnie oddanego występkom bynajmniej nie zamieszkuje duch karności, to przed obłudnością nie tylko się uchyli, ale uciecze i oddali się (Mądr. 1. 5). Czymże bowiem, o ile nie ohydną obłudą jest to, iż grzech tylko powierzchownie usuwasz, a nie wykorzeniasz go wewnątrz? Bądź pewny, iż gość przeklę­ty, który był wyrzucony, panoszyć się będzie zuchwałej i wejdzie do domu oczyszczonego, ale pustego, z siedmiu gorszymi ducha­mi. Pies wracający do zwrócenia swego (Przyp. 26, 11) daleko wstrętniejszym będzie, niż był przedtem. Wielorako stanie się sy­nem zatracenia ten, kto po odpuszczeniu win ponownie w też same wpadł brudy, upodobniając się umytemu wieprzowi w ka­łuży błota.

6. Chcesz oglądać dom oczyszczony, przyozdobiony a próż­ny? Patrz na człowieka, który się spowiadał i porzucił grzechy dawniejsze, wyraźnie wiodące na potępienie, a teraz przykłada rękę tylko do dzieł nakazanych z sercem zgoła oschłem, wie­dziony przyzwyczajeniem, zupełnie jak ta krowa Efraima, nauczo­na miłować młóckę. W rzeczach zewnętrznych, które na niewiele się zdadzą, nie opuszcza ani jednej joty, ani jednej kreski; wsze­lako połyka wielbłąda, a komara przecedza. Taki jest w sercu niewolnikiem własnej woli, hołduje chciwości, pożąda sławy, po­woduje się ambicjami; bądź wszystkie te występki pielęgnuje w duszy, bądź tylko z nich niektóre: i kłamie nieprawość sobie (Ps. 26, 12), ale nie da się Bóg z siebie naśmiewać (Gal. 6, 7). Spotkasz przecież niekiedy człowieka tak pozującego, iż choćby siebie samego zwodzi i wcale nie dostrzega robaka, który go wewnątrz pożera. Ponieważ ma przed oczyma powierzchowność, więc sądzi, iż wszystko w porządku. Prorok powiada: „Jedli cu­dzy siłę jego, a on nie wiedział” (Oz. 7, 9). Taki mówi: „Żem jest bogaty i zbogacony, a niczego nie potrzebuję, a nie wie, iż jest nędzny, i mizerny, i ubogi, i ślepy i nagi” (Apok. 3, 17). Albowiem widzimy, iż przy nadarzonej sposobności i ropa, która była ukryta we wrzodzie, wydostaje się na wierzch, i drzewa zrą­bane, ale nie wykorzenione, w gęstszy wyrastają las. Jeżeli chcemy uniknąć tego niebezpieczeństwa, koniecznie musimy przyłożyć siekierę do korzeni drzewa, nie do gałęzi. Niech się w nas ujaw­niają nie same tylko praktyki cielesne, nie na wiele zdatne, ale niech kwitnie pobożność pożyteczna do wszystkiego, i ćwiczenia duchowne.

7. „Niewiasta imieniem Marta przyjęła Go do domu swego; a u niej była siostra imieniem Maryja”. Siostrami są, muszą więc mieszkać wspólnie. Jedna zajęta jest około posługi, druga pilnie uważa na słowa Pana. Do Marty należy przyozdobienie, ale na­pełnienie — do Maryi. Oddała się bowiem Panu w tym celu, aby dom nie był próżny. Ale do kogo można by odnieść oczyszcze­nie? Doszliśmy bowiem, iż dom, w którym przyjmują Zbawiciela, winien być i czysty i przyozdobiony, i niepróżny. Odnieśmy je do Łazarza, o ile chcecie. Bo i on z prawa braterstwa wspólnie posiada dom z siostrami. Mówię do Łazarza, którego na czwarty dzień po śmierci, będącego już w rozkładzie, wskrzesza z umar­łych głos Wszechmocy, aby zdawał się być dość trafnym wyobrażeniem grzesznika pokutującego. Niechże więc wejdzie Zba­wiciel, i niech często nawiedza dom, który Łazarz pokutujący oczyszcza, przyozdabia Marta, a napełnia Maryja, oddana wewnętrznej kontemplacji.

8. Ale może ktoś ciekawością wiedziony zapyta, dlaczego w niniejszym ustępie Ewangelii żadnej nie spotykamy wzmianki o Łazarzu. Sądzę, iż choćby i to nie stoi w sprzeczności z wyrażonym przypuszczeniem. Albowiem Duch św., chcąc zaznaczyć, iż mowa tu o domu dziewiczym, słusznie zamilcza o pokucie, która przecież idzie w ślad za grzechem. Niepodobna bowiem utrzymywać, jakoby ów dom miał kiedykolwiek w sobie jakąś własną zmazę, dla której by była potrzebna miotła Łazarza. Gdy­by była od rodziców zaciągnęła zmazę pierworodną — ale prze­cież pobożność chrześcijańska zabrania wierzyć, jakoby Maryja była mniej od Jeremiasza poświęcona z żywocie (Jer. 1, 5), albo nie więcej od Jana napełniona Duchem św.; nie czczono by Jej bowiem uroczystymi pochwałami w dniu narodzenia, gdyby się nie była urodziła świętą. Wreszcie ponieważ ze wszech miar jest pewnym, iż Maryja została oczyszczona od zmazy pierworodnej w drodze jedynie łaski — gdyż i teraz na chrzcie zmazę tę tylko łaska zmywa, i dawniej gładził ją tylko kamień obrzezania; po­nieważ, jak pobożnie należy wierzyć, własnego występku Maryja nie miała, przeto i pokuta daleką była od serca całkiem niewin­nego. Niechże więc Łazarz będzie z tymi, którym koniecznie trzeba oczyścić sumienia od uczynków martwych; niech wstąpi do zranionych, śpiących w grobach, a w przybytku dziewiczym niech pozostaną tylko Marta i Maryja. Ona to bowiem niskie świadczyła posługi brzemiennej i podeszłej w latach Elżbiecie w ciągu jakoby trzech miesięcy (Łuk. 1, 56); Ona też przecho­wywała słowa, jakie mówiono o Synu, w sercu swoim (Łuk. 2,19).

9. Niechże więc nikogo nie dziwi, iż niewiasta przyjmując Pana, nie Maryja się nazywa, ale Marta, skoro w tej jednej i naj­wyższej Maryi spostrzegamy i pracowitość Marty i niepróżnujące próżnowanie Maryi. Wprawdzie wszystka chwałą tej córki kró­lewskiej wewnątrz, tym niemniej w bramach złotych ubrana rozma­itościami (Ps. 44, 14). Ona nie jest z liczby panien głupich; jest Panną roztropną; ma lampę, a w naczyniu nosi oliwę. A możeście zapomnieli ową przypowieść ewangeliczną, w której mowa o niedopuszczeniu na gody panien głupich? (Mat. 25, 1,13). Dom ich był wprawdzie czysty, bo przecież pannami były; był przyozdobiony, boć wszystkie razem — i głupie i mądre — chędożyły lampy; ale był pusty, bo nie wzięły do swych naczyń oliwy. To było przyczyną, iż Oblubieniec niebieski nie zechciał ani przez nie być przyjmowany do ich domów, ani ich dopuścić na gody. Inaczej przedstawia się sprawa z ową mężną Niewiastą, która starła głowę węża. W Jej pochwałach czytamy między innymi i to, iż „nie zgaśnie w nocy kaganiec Jej” (Ps. 31, 18). Jest to aluzja do głupich panien, które przy nadejściu o północy oblubieńca za późno się skarżą, mówiąc: „Lampy nasze gasną”. Oto tedy kroczy Panna chwalebna, której lampa samym choćby aniołom światłości cudem się wydała tak, iż wołają: „Któraż to jest, która idzie jako zorza powstająca, piękna jako księżyc, wy­brana jako słońce?” (Pnp 6, 9). Świeciła bowiem jaśniej od wszystkich innych Ta, którą napełnił oliwą łaski przed wszystki­mi wybrańcami swymi Jezus Chrystus, Syn Jej a nasz Pan.