“Strzeże depozytu wiary”. Dawniej Kongregacja, dziś Dykasteria Nauki Wiary po reformie

Kuria Rzymska jest zespołem organów pomocniczych Biskupa Rzymu. Początkowo były to jedynie zespoły współpracowników papieskich, które z czasem przekształcały się w urzędy. Strukturę Kurii Rzymskiej ukształtował adekwatnie dopiero w XIV w. papież Sykstus V, który konstytucją apostolską Immensa aeerni Dei nadał jej formalną konstrukcję. Kolejnej reformy Kurii Rzymskiej dokonał konstytucją apostolską Sapienti Consilio w roku 1908 papież Pius X. Ściśle określoną strukturę – 11 Kongregacji, pięć Urzędów i trzy Trybunały – ustanowił Benedykt XV promulgując w roku 1917 Kodeks Prawa Kanonicznego.

Po Soborze Watykańskim II papież Paweł VI konstytucją apostolską Regimini Ecclesiae Universae w roku 1967 dostosował strukturę Kurii do postulatów Soboru – m.in. została ona umiędzynarodowiona. Z kolei Kodeks Prawa Kanonicznego w roku 1983 poświęcił Kurii dwa kanony (kan. 360-361) – nie określił jej struktury, odsyłając w tej sprawie do innych, szczegółowych regulacji. Regulacja taka pojawiła się w roku 1988. Promulgowana wówczas przez Jana Pawła II konstytucja apostolska Pastor Bonus [dalej – PB] obowiązywała do czerwca 2022 roku. w tej chwili obowiązującym dokumentem, regulującym strukturę Kurii oraz określającym kompetencje wchodzących w jej skład instytucji, jest konstytucja apostolska Praedicate Evangelium [dalej – PE], którą Franciszek promulgował 19 marca 2022 r., wyznaczając vacatio legis do dnia 5 czerwca 2022 r.

Jedną z najważniejszych instytucji Kurii Rzymskiej jest Dykasteria Nauki Wiary (DNW). Jak wyglądają jej struktura oraz kompetencje po reformach Franciszka?

Jak to było dawniej

Dykasteria Nauki Wiary to jedna z najstarszych kongregacji Kurii Rzymskiej. Jej źródeł należy szukać w średniowiecznej inkwizycji i działających w kolejnych wiekach trybunałach inkwizycyjnych. W pierwszej połowie XVI w. (21 lipca 1542 r.) papież Paweł III konstytucją apostolską Licet ab initio ustanowił specjalną komisję złożoną z sześciu kardynałów uprawnionych do sądzenia przestępstw w sprawach wiary. Papież nie nadał komisji żadnej nazwy, ale dość gwałtownie zaczęto ją nazywać Kongregacją Świętej Inkwizycji albo Świętym Oficjum Inkwizycji. W kolejnych latach przyznawano jej coraz więcej uprawnień, a w Pius V kupił w 1566 r. i odnowił na potrzeby tej instytucji budynek w pobliżu budowanej w tym czasie Bazyliki Watykańskiej. Nakazał też utworzenie specjalnego archiwum do przechowywania wszystkich dokumentów procesowych. W roku 1588 papież Sykstus V nadał Świętemu Oficjum uprzywilejowaną pozycję. Kongregacja stanęła na czele piętnastu kongregacji Kurii Rzymskiej i zachowała charakter trybunału. Powierzono jej jurysdykcję nad wszystkimi przestępstwami dotyczącymi wiary – herezją, schizmą, apostazją, wróżbiarstwem, czarnoksięstwem, magią – oraz uprawnienie do dyspensy od przeszkód związanych z różnicą religii oraz rytu. Święte Oficjum pozostawało również odpowiedzialne za cenzurę i potępienie ksiąg uznanych za heretyckie.

ZOBACZ: Niepokorny „obrońca wiary”. Kim jest kard. Víctor Manuel Fernández. Sylwetka nakreślona przez Natalię Siwko

Dokonując w 1908 r. reorganizacji Kurii Rzymskiej papież Pius X odstąpił od nazwy Kongregacja Inkwizycji Rzymskiej i Powszechnej na rzecz używanej zamiennie nazwy Kongregacja Świętego Oficjum. Ostatecznie w roku 1965 papież Paweł VI przekształcił Kongregację Świętego Oficjum w Kongregację Nauki Wiary. Utrzymał ją także Jan Paweł II, Franciszek zaś zdecydował o zmianie nazwy na Dykasterię Nauki Wiary.

Od czasów Sykstusa V prefektura kongregacji zarezerwowana była dla papieża, choć w praktyce kierował nią kardynał-sekretarz. Papieże utrzymali tę funkcję przez prawie cztery wieki – do reformy papieża Pawła VI. Papież ten kierującemu pracami Kongregacji kardynałowi nadał najpierw tytuł pro-prefekta, a wraz z wejściem życie konstytucji Regimini Ecclesiae universae prefekta, rezygnując przy tym z osobistego kierownictwa. Zarówno Jan Paweł II, jak i Franciszek potwierdzili to w swoich konstytucjach. Franciszek podkreślając, iż Sekretariat Stanu, dykasterie i organy Kurii Rzymskiej są równe „sobie pod względem prawnym” (art. 12 & 1) zmienił dotychczasową praktykę i na pierwszym miejscu w konstytucji PE wymienił Dykasterię do spraw Ewangelizacji, rezerwując jej prefekturę dla papieża. Dykasteria Nauki Wiary jest w tej chwili w PE umieszczona jako druga.

Kompetencje

Konstytucją Pastor Bonus Jan Paweł II ogólne zadanie kongregacji określił jako troskę o „rozwój doktryny”. Wypełniając to zadanie kongregacja ma popierać podejmowane badania, by wzrastał intelekt wiary i aby dawać odpowiedzi na problemy wynikające z rozwoju wiedzy. Kongregacja ma także wspierać biskupów w wypełnianiu ich zadań. Ma stać na straży nienaruszalności wiary i obyczajów. Stąd też przyznano jej m.in. prawo do badania książek i opinii, które wydają się być niezgodne z wiarą. Kongregacja zajmuje się także przestępstwami popełnionymi przeciwko wierze, a także poważniejszymi przestępstwami przeciwko moralności i przy sprawowaniu sakramentów – działa zatem również jako trybunał. Jej osądowi mają być przedstawiane dokumenty wydawane przez inne kongregacje (art. 48-55).

W 2001 r. w motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela Jan Paweł II promulgował normy proceduralne dotyczące niektórych poważnych przestępstw, które podlegają wyłącznej jurysdykcji Kongregacji. Zaktualizowana wersja tych norm Normae de gravioribus delictis została ogłoszona przez Benedykta XVI 21 maja 2010 r., a następnie zmieniona reskryptem papieża Franciszka 11 października 2021 r. z mocą obowiązującą od 8 grudnia tegoż roku. Do kompetencji kongregacji dopisano m.in. prawo osądzania w przypadku najcięższych przestępstw – po otrzymaniu mandatu papieża – kardynałów, patriarchów, legatów Stolicy Apostolskiej, biskupów, a także innych osób fizycznych.

ZOBACZ: “Paradoks” Medziugorie. Dlaczego nie dowiemy się, czy objawienia są prawdziwe – analiza ks. Przemysława Śliwińskiego

Pierwszej reformy obecnej Dykasterii Nauki Wiary papież Franciszek dokonał w roku 2021. Motu proprio Fidem servare z 11 lutego 2021 r. wyodrębnił w niej dwie sekcje: Doktrynalną oraz Dyscyplinarną. Sekcja Doktrynalna zajmuje się „sprawami dotyczącymi krzewienia i ochrony doktryny wiary i obyczajów”. Bada także pisma oraz księgi, które wydają się być problematyczne. Opiniuje również pisma innych kongregacji, a poprzez Biuro Małżeńskie zajmuje się także sprawami tzw. przywileju wiary.

Do zadań Sekcji Dyscyplinarnej należy zaś zajmowanie się przestępstwami zastrzeżonymi dla Kongregacji i „rozpatrywanymi przez nią w ramach jurysdykcji utworzonego w niej Najwyższego Trybunału Apostolskiego”. Ma ona także przygotowywać i opracowywać procedury przewidziane w normach kanonicznych, po to, by „promować adekwatny wymiar sprawiedliwości”.

Zadania te zostały następnie potwierdzone konstytucją PE (art. 69-78), do której wpisano także prawo Dykasterii do osądzania w przypadku najcięższych przestępstw, zarezerowowanych dla jej adekwatności, popełnionych przez „kardynałów, patriarchów, legatów Stolicy Apostolskiej, biskupów oraz inne osoby fizyczne, zgodnie z przepisami prawa kanonicznego” co wcześniej zapisano jedynie w normach sui delitti riservati alla Congregazione per la Dottrina della Fede zatwierdzonych papieskim reskryptem.

Nowością jest włączenie w struktury Dykasterii – obok działających już w jej obrębie Papieskiej Komisji Biblijnej i Międzynarodowej Komisji Teologicznej – Papieskiej Komisji do spraw Ochrony Małoletnich, która została utworzona w 2014 r. jako organ doradczy. w tej chwili w obrębie Dykasterii komisja ta ma m.in. udzielać „Biskupowi Rzymskiemu rad i wskazówek”, a także proponować inicjatywy „na rzecz ochrony nieletnich i osób bezradnych”. Do jej zadań zapisano także wspieranie biskupów diecezjalnych, konferencji episkopatów, przełożonych zakonnych „w opracowaniu odpowiednich strategii i procedur, dzięki wspólnych wytycznych, mających na celu ochronę małoletnich i osób bezradnych przed nadużyciami seksualnymi” (art. 78).

Jak to działa

Ogólna struktura dykasterii Kurii Rzymskiej została określona w PE w art. 12-19. Postanowiono, iż na czele każdej instytucji kurialnej stoi „prefekt lub osoba z nim zrównana, odpowiednia liczba członków, jeden lub więcej sekretarzy, którzy wspomagają prefekta, wspólnie, ale w podporządkowaniu hierarchicznym, jeden lub kilku podsekretarzy, którzy są wspierani przez różnych urzędników i konsultorów”. Zastrzeżono jednak, iż każda dykasteria – o ile wymaga tego jej specyficzny charakter – może mieć inną strukturę.

Na czele Dykasterii Nauki Wiary stoi w tej chwili prefekt, który nią zarządza i reprezentuje na zewnątrz. Wspomagają go dwaj sekretarze, kierujący sekcjami Doktrynalną i Dyscyplinarną oraz dwaj sekretarze, podsekretarz i promotor sprawiedliwości. Członkami dykasterii jest grupa kardynałów i biskupów diecezjalnych. Ponadto Dykasteria zatrudnia liczne grono współpracowników – kierownicy sekcji, referenci, asystenci sekretariatu, asystenci techniczni i biurowi. Z dykasterią współpracują także różni konsultorzy, nominowani przez papieża i wybrani spośród osobistości z całego świata ze względu na doktrynę, roztropność i specjalizację. Prefekt lub osoba z nim zrównana, członkowie, sekretarz, podsekretarz i inni wyżsi urzędnicy wyznaczeni na stanowiska przełożonych urzędów, osoby z nimi zrównane i eksperci, a także konsultorzy, są mianowani przez Biskupa Rzymskiego na pięcioletnią kadencję.

W obrębie dykasterii działa także promotor sprawiedliwości, którego obecność wskazuje na fakt, iż Kongregacja ma również charakter trybunału – jest odpowiedzialny za postępowanie sądowe w sprawach przestępstw przeciwko wierze i poważniejszych przestępstw popełnionych zarówno przeciwko moralności, jak i podczas sprawowania sakramentów.

Zasady pracy

Konstytucja PE w art. 26 określa także tryb i zasady pracy poszczególnych dykasterii. Postanowiono, iż ich członkowie mają się zbierać na sesjach zwyczajnych i sesjach plenarnych. W sesjach zwyczajnych udział biorą zwykle członkowie dykasterii zamieszkali w Rzymie, sesje plenarne mają zaś obywać się co dwa lata. Art. 43 PE stanowi zaś, iż każda dykasteria ma posiadać własny regulamin zatwierdzony przez papieża.

Dykasteria Nauki Wiary przedstawiane jej sprawy rozpatruje na kongresach, zgromadzeniach konsultorów, posiedzeniach zwyczajnych oraz plenarnych. W posiedzeniach kongresu uczestniczą prefekt, sekretarz, podsekretarz, promotor sprawiedliwości w sprawach należących do jego kompetencji oraz odpowiedni kierownik sekcji i pracownicy prowadzący rozpatrywane sprawy, a także inny pracownik, który spisuje decyzje. Kongres obraduje m.in. nad przyznawaniem zezwoleń, dyspens, uniewinnień, decyduje o sprawach prezentowanych przez różne sekcje, ustala kwestie, które mają być przedłożone zgromadzeniu konsultorów, posiedzeniu zwyczajnemu.

Zgromadzenie konsultorów zwołuje sekretarz Dykasterii, który mu też przewodniczy. Biorą w nim udział konsultorzy przypisani do kongregacji lub niektórzy z nich, a także podsekretarz, promotor sprawiedliwości w sprawach należących do jego kompetencji oraz pracownik odpowiedzialny za sporządzenie protokołu. Do członków zgromadzenia należy zbadanie przedłożonych zagadnień – przy użyciu koniecznej dokumentacji i sprawozdania urzędowego – oraz wyrażenie opinii z uzasadnieniem na piśmie. Zgromadzenie może być ogólne lub zastrzeżone.

Posiedzenie zwyczajne odbywa się zwykle w środę z udziałem co najmniej pięciu członków zamieszkałych w Rzymie, ewentualnie innych członków oraz sekretarza z prawem głosu, a także, bez prawa głosu, podsekretarza, który sporządza protokół i promotora sprawiedliwości w sprawach należących do jego kompetencji. Na posiedzeniu zwyczajnym rozpatruje się „nowe doktryny i opinie, niezależnie od tego, jak są one rozpowszechnione, których rozpowszechnianie może spowodować zagrożenie dla wiary i moralności”. Decyduje się również o kwestiach lub wątpliwościach zgłoszonych przez kongres, a także o możliwości ewentualnego ponownego rozpatrzenia danej sprawy przez inne osoby, promuje się studia mające na celu pogłębienie zrozumienia wiary, proponuje Papieżowi skorzystanie z prawa łaski.

Posiedzenie plenarne zwoływane jest zwykle co dwa lata w celu omówienia najważniejszych spraw oraz innych spraw szczegółowych, według opinii kardynała prefekta. Biorą w nim udział wszyscy członkowie (kardynałowie i biskupi) oraz sekretarz Dykasterii, a także – bez prawa głosu – podsekretarz i promotor sprawiedliwości, w sprawach należących do jego kompetencji.

Podsumowanie

Dykasteria Nauki Wiary, choć w konstytucji apostolskiej PE została wymieniona jako druga, pozostaje jedną z najważniejszych kongregacji Kurii Rzymskiej. Strzeże nie tylko depozytu wiary, ale ma także prawo osądzania w przypadkach najcięższych przestępstw. Włączenie w jej obręb Papieskiej Komisji do Spraw Ochrony Małoletnich jest zaś znakiem troski papieża o to, by Kościół był miejscem bezpiecznym, wolnym od przestępstw seksualnych.

W art. 250 PE papież nakazał, aby dotychczasowe statuty i regulaminy obowiązujące w poszczególnych dykasteriach znowelizować według wytycznych konstytucji i przedłożyć je do „zatwierdzenia Biskupowi Rzymskiemu”. W kwietniu 2022 r. Franciszek powołał sześcioosobową międzydykasterialną komisję, której zadaniem jest rewizja regulaminu Kurii Rzymskiej. Komisji tej do zaopiniowania mają zostać także przedłożone statuty instytucji kurialnych opracowane zgodnie z nowymi normami. Należy domniemywać, iż prace nowelizacyjne realizowane są także w obrębie Dykasterii Nauki Wiary.

Tomasz Krzyżak – Kierownik działu krajowego “Rzeczpospolitej”, publicysta, komentator, pisarz. Laureat nagrody Stowarzyszenia Wydawców Katolickich „Feniks” (2012), Nagrody Dziennikarskiej „Ślad” im. bp. Jana Chrapka (2019).