Czy aniołowie mogą awansować?

Zdjęcie: Massimo Stanzione: Siedmiu archaniołów (I poł. XVII wieku)

Słyszałem, iż aniołowie dzielą się na jakieś chóry. Czy gdzieś mogę znaleźć taki podział i na czym on polega? Czy to prawda, iż anioł stróż to anioł, który musi „zapracować” na wyższe miejsce w hierarchii opieką nad człowiekiem?

Czytelnik

Gdy mówimy o hierarchii aniołów, wkraczamy na obszar spekulacji i fantazji. Średniowieczni teologowie tworzyli różne podziały i systematyzowali brać anielską, uzupełniając dane biblijne własnymi wyobrażeniami. Jest to bardzo obszerny temat, dlatego nie sposób go omówić wyczerpująco w krótkim artykule.

Niebiański dwór

Zdaniem teologów nie wszyscy aniołowie są sobie równi, jedni przewyższają innych doskonałością i bogactwem natury, rozumem, wolą, potęgą itp. Biblia wspomina o różnych kategoriach istot anielskich, nie określając ich wzajemnych relacji.

W sensie ścisłym anioł to wysłannik (hebr. malak, gr. angelos), a więc oznacza istotę, którą Bóg wysyła z jakaś misją. Inne określenie aniołów to „synowie Boży” (bene ha-Elohim). Tworzą oni swoisty niebiański dwór.

Anielskie Tajemnice – ks. Mateusz Szerszeń CSMA

W 6 rozdziale Księgi Izajasza spotykamy opis serafów (od hebr. saraf ‘płonący’), dziwnych sześcioskrzydłych istot, śpiewających na cześć Jahwe. Jeden z nich oczyszcza wargi Izajasza. W Księdze Ezechiela przy opisie rydwanu Jahwe wymienione są chajot (‘istoty żyjące’), zaliczane do cherubów. O cherubach pilnujących dostępu do ogrodu Eden czytamy też w Księdze Rodzaju. Rzeźby przedstawiające cheruby zdobiły ponadto Arkę Przymierza i Przybytek w Świątyni Jerozolimskiej. W Psalmach Jahwe nazwany jest „cwałującym na cherubach”. Wyobrażano sobie ich prawdopodobnie jako hybrydoidalne istoty na wpół ludzkie i na wpół zwierzęce. Z kolei św. Paweł pisze o Mocach, Zwierzchnościach i Panowaniach, nie wyjaśniając czym one są.

Hierarchia aniołów

Pseudo-Dionizy Areopagita, opierając się na wzmiankach zawartych w Biblii oraz Ojcach Kościoła (Grzegorzu Wielkim i Janie Damasceńskim) w księdze pod tytułem „O Hierarchii Niebieskiej” podzielił aniołów na trzy wielkie oddziały, czyli hierarchie, a każdą z tych hierarchii jeszcze na trzy chóry. Pseudo-Dionizy był neoplatończykiem i wyznawał teorię Plotyna o emanacji bytów. Niewątpliwie miała ona ogromny wpływ na taką właśnie koncepcję podziału aniołów. Według Pseudo-Dionizego najbliższą ludziom grupę istot anielskich tworzą: Aniołowie, Archaniołowie i Księstwa. Potem następuje hierarchia istot zarządzających kosmosem: Panowania, Potęgi (Mocarstwa), Zwierzchności. Hierarchię najbliższa Bogu tworzą zaś: Trony, Cheruby i Serafy.

Trzy hierarchie oraz trzy chóry w każdej hierarchii odpowiadają Trójcy Przenajświętszej, dla której chwały duchy te są stworzone. Pseudo-Dionizy oraz św. Tomasz z Akwinu, nie poprzestali na tym podziale. Pierwszy głosił, iż każdy chór ma także swój własny porządek: najwyższy, średni i najniższy, a w każdym z nich niezliczone różnice. Drugi powiadał zaś, iż różnica między aniołami jest tak wielka, iż zachwycić może choćby anioła. Każdy niebieski duch bowiem to odrębny gatunek sam w sobie. Według św. Tomasza Serafy górują nad innymi chórami miłością, Cherubini – wiedzą, a Trony – posłuszeństwem. Panowania przewodzą dobrym aniołom i wydają im najważniejsze rozkazy i polecenia. Mocarstwa, którym przypisuje się moc spełniania cudów, czuwają nad wypełnieniem rozkazów i poleceń. Zwierzchności, mające władzę poskramiania złych duchów określają sposób, w jaki rozkazy i polecenia mają być wykonywane. Księstwa, które roztaczają swoja opiekę nad państwami i narodami, są jakby nadzorcami archaniołów i aniołów. Archaniołowie wykonują najważniejsze misję i zwiastują ludziom rzeczy wielkiej wagi (są więc w pewnym sensie ambasadorami Boga), zwykli aniołowie zaś wykonują i zwiastują rzeczy mniej istotne. Do tych zwyczajnych aniołów zalicza się właśnie aniołów stróżów.

Ilu mamy aniołów stróżów?

Zgodnie z tradycją, każdemu z ludzi w chwili narodzin Bóg przydziela jednego lub więcej stróżów. Według Talmudu każdemu Żydowi w ciągu życia towarzyszy jedenaście tysięcy takich aniołów stróżów, ponadto każde źdźbło trawy ma swego anioła, który mówi mu: rośnij. O tym, iż każdy ma swojego opiekuńczego ducha, dowiadujemy się z Ewangelii wg św. Mateusza 18, 10, kiedy to Jezus przestrzega swoich uczniów, aby nie gardzili żadnym z tych małych, albowiem mają oni swoich aniołów w niebie. Św. Bazyli, komentując ten fragment Ewangelii, pisał, iż przy boku każdego z wiernych stoi anioł, jako wychowawca i pasterz, kierujący jego życiem.

Najwcześniejsza wzmianka o aniołach stróżach w księgach niekanonicznych znajduje się w Księdze Jubileuszów 35,17. Innym wczesnym źródłem, które wspomina o tych aniołach jest Księga Starożytności Biblijnych Pseudo-Filona, pochodząca z I wieku. Na ukształtowanie się wyobrażeń o aniołach stróżach wpłynęła też niewątpliwie Księga Tobiasza, w której anioł Rafael towarzyszył in cognito młodemu Tobiaszowi, ale w tym wypadku chodziło o wypełnienie konkretnej misji i Biblia nie daje podstaw do twierdzenia, iż Rafael był aniołem stróżem Tobiasza.

Czy anioły mogą awansować?

Należy odrzucić pogląd, iż aniołowie mogą „awansować” w hierarchii. Serafy to odrębne istoty niż cheruby i nie można za zasługi przejść do innego chóru lub innej hierarchii. Jeden gatunek aniołów nie może stać się innym gatunkiem. Teoria ewolucji Darwina nie ma zastosowania do aniołów, które nie są organizmami biologicznymi.

Podział Pseudo-Dionizego, choć najpopularniejszy, nie jest jedyną próbą usystematyzowania istot anielskich. Prawdę mówiąc, tych prób było bardzo wiele i czasami różniły się diametralnie. Zupełnie inaczej zagadnienie to ujmowała na przykład kabalistyka żydowska, rozwijając naukę o sefirotach. Wszystkie te próby są jednak wynikiem naszych ludzkich spekulacji i dociekań, a to jaka jest prawda, wiedzą tylko aniołowie i ich Stwórca.

Roman Zając, biblista

Artykuł ukazał się w dwumiesięczniku „Któż jak Bóg” (4/2010)