Atoskie kolory prawosławia

Wcześniej niż zwykle, ponieważ nie przed świętem Narodzenia Chrystusa, ale przed świętem Zmartwychwstania Pańskiego, ukazał się kolejny album z serii „Kolory Prawosławia”, serii, która już na trwałe wpisała się w prawosławną przestrzeń wydawniczą w naszym kraju. W ramach tej serii prezentowana jest wielobarwność i różnorodność Prawosławia w różnych zakątkach świata. W dotychczasowych albumach wydawcy udało się przedstawić duchowe i materialne bogactwo Cerkwi prawosławnej w kilkunastu europejskich krajach i w tak bliskiej każdemu chrześcijaninowi Ziemi Świętej – ojczyźnie naszego Zbawiciela. Ostatnie dwa albumy zostały poświęcone Prawosławiu w Grecji (pierwszy przedstawia Grecję kontynentalną, a drugi greckie wyspy), natomiast przedmiotem najnowszego, już czternastego albumu, jest Święta Góra Atos.

Prezentowany album jest na swój sposób wyjątkowy. Wynika to przede wszystkim z miejsca, jakie Atos zajmuje w Prawosławiu. Święta Góra jest bowiem, jak pisze w „Słowie wstępnym” do albumu metropolita warszawski i całej Polski Sawa, „symbolem prawosławnego monastycyzmu, a przede wszystkim centrum duchowości prawosławnej”, a przy tym, jak z kolei czytamy we „Wprowadzeniu”, „terytorium zarządzane przez samą Bogurodzicę, gdzie wyraźnie działają prawa różniące się od tych, które w naszym świecie panują coraz bardziej z powodu ludzkich grzechów, popełnianych przez ludzi pod wpływem księcia ciemności”.

Święta Góra Atos jest miejscem unikalnym i niezwykłym. Formalnie, administracyjnie to Autonomiczna Republika Góry Atos, położona we wschodniej części Półwyspu Chalcydyckiego, zwana niekiedy w uproszczeniu „Republiką Mnichów”. „Według tradycji, kiedy Matka Boża przybyła na Atos (z „Wprowadzenia”), olśniona pięknem miejscowej przyrody, błagała Chrystusa, aby dał jej to miejsce pod opiekę. Jej życzenie zostało spełnione. Ten ziemski raj stał się „Ogrodem Bogarodzicy”, miejscem błogosławionym, schronieniem dążących do zbawienia. Z czasem rozwinęło się tu mnisze państwo – Góra Atos, niepowtarzalny fenomen w chrześcijańskim świecie. Miejsce, w którym wszystkie formy życia monastycznego: pustelnicza, półpustelnicza, cenobityczna i idiorytmiczna występują obok siebie. Według legendy pierwsi mnisi przybyli na Górę Atos już w III w. po Chrystusie”.

Na Atosie, od wieków dostępnym tylko dla płci męskiej, mnisi modlą się o zbawienie swoje i całego świata, z Bożą pomocą pokonując wszelkie zsyłane na nich trudności. Tu, w sposób szczególny (ze „Słowa wstępnego”), „pragnienie żywego obcowania człowieka z Bogiem okazuje się silniejsze od zakusów szatana i ziemskich władców… Gorliwe modlitwy, wielogodzinne nabożeństwa, słynące łaskami ikony, szczególnie Matki Bożej, i niezliczone relikwie świętych – wszystko to wzmacnia mieszkańców Atosu i przybywających tu pielgrzymów, sprawiając, iż tutejszy monastyczny świat, z górującym nad wszystkim szczytem o wysokości 2033 metrów, wydaje się wymykać czasowi”.

Warto podkreślić, iż Atos jest od wielu wieków obecny również w Polsce, o czym czytamy w obu zaprezentowanych w albumie tekstach. Atoska duchowość od wieków przenikała na współczesne ziemie polskie, intensyfikując lokalny monastycyzm i kierując go na tory hezychastyczne. Odnośnie do współczesnych kontaktów Polski z Atosem „Wprowadzenie” podaje: „Święty półwysep obecny jest w Polsce w myślach, sercach tych wszystkich ludzi, którzy tam byli, i w nadziejach tych, którzy marzą, aby odbyć tam pielgrzymkę, w ikonach, które z tego świętego miejsca przybyły do Polski: w Iwierskiej Ikonie Matki Bożej napisanej w skicie św. Mikołaja (Burazeri) przywiezionej w 2000 r. na Świętą Górę Grabarkę, w XIX-wiecznej ikonie św. Pantelejmona w krakowskiej cerkwi, w wizerunkach św. Paisjusza darowanych przez „Bractwo Swiatogorców” wielu polskim świątyniom, w relikwiach atoskich świętych, w tysiącach ikon i ikonek przywożonych przez pielgrzymów do Polski, w książkach wydawanych przez „Wydawnictwo Bratczyk”, przybliżających duchowy dorobek atoskich mnichów, a w szczególności wiekopomnym 13-tomowym dziele pt. ‘Synaksarion’, zawierającym żywoty świętych, napisanym przez atoskiego mnicha Makarego z Monasteru Simonopetra, w wizytach oficjalnych i półoficjalnych przedstawicieli atoskich monasterów w polskich cerkwiach i ich udziale w konferencjach naukowych, w osobach czterech mnichów tam mieszkających, pochodzących z Polski, a szczególnie schihieromnicha Gabriela (Krańczuka), duchowego opiekuna ‘Bratczyka’, wydawnictwa, które otrzymało na swoją działalność błogosławieństwo św. Paisjusza Hagioryty, a przede wszystkim w tradycji liturgicznej, księgach, pieśniach, które przez Ruś Kijowską dotarły do Rzeczypospolitej. Te żywe więzi z każdym rokiem się zwiększają”. Nie można się z tego nie cieszyć, tym bardziej iż jurysdykcyjnie znajdując się w gestii patriarchy Konstantynopola, Atos przez cały czas znany jest z konserwatywnego, tradycyjnego podejścia do kluczowych kwestii prawosławnego nauczania (m.in. zachowując tzw. kalendarzowy stary styl). Pomimo wkradających się z różnych stron, tych mniej i bardziej oficjalnych, liberalnych idei, Atos stara się przez cały czas stać na straży sformułowanych przed kilkunastoma wiekami przez Świętych Ojców kanonów.

Na temat Świętej Góry Atos powstało dziesiątki, jeżeli nie setki filmów, tysiące, jeżeli nie dziesiątki tysięcy książek, w tym wiele albumów. Wydawca miał, zatem trudne, jak nigdy wcześniej, zadanie, aby w sposób oryginalny, a przy tym atrakcyjny, przedstawić to unikalne na mapie świata miejsca. W jakim stopniu mu się to udało, powinni ocenić sami czytelnicy. Jednak wartym zauważenia, czy wręcz godnym podkreślenia, jest to, jak duża i różnorodna grupa osób włączona została w powstanie tego dzieła. W albumie zaprezentowano bowiem fotografie aż 55 autorów pochodzących z 12 państw. Udostępnili oni do projektu wiele zdjęć, spośród których wybrano 227. To największa liczba fotografii spośród wszystkich dotychczasowych albumów serii „Kolory Prawosławia”, co sprawiło, iż album liczy aż 272 strony.

Zauważyć też należy, iż prezentowany album nie jest prostym przedstawieniem fotografii monasterów i atoskich urokliwych krajobrazów. To w dużej mierze również prezentacja życia zamieszkujących na Atosie mnichów, niejednokrotnie ukazywana „od kuchni”, co nie jest częste w wydanych dotychczas albumach o Świętej Górze. Geograficzne umiejscowienia fotografii zamieszczonych w albumie tradycyjnie ukazują mapki, które dzielą strukturę albumu na cztery części, poczynając od północno-wschodniej części Atosu, poprzez południowo-wschodnią, południowo-zachodnią, na północno-zachodniej kończąc. Uroku, a przede wszystkim duchowej głębi, dodają publikacji pojawiające się co kilkanaście stron wypowiedzi znanych atoskich mnichów żyjących tu w nieodległym XX wieku: św. Paisjusza Hagioryty, św. Porfiriusza Kawsokaliwity, św. Józefa Hezychasty, św. Jakuba (Tsalikisa), św. Efrema z Katunaki, św. Sylwana Atoskiego, starca Józefa Watopedzkiego, starca Arseniusza Hezychasty i archimandryty Sofroniusza (Sacharowa). Cytaty z ich nauczania przedstawione zostały obok czarno-białych zdjęć współczesnych atoskich mnichów, w których usta jakby wkładane są wypowiedzi ich poprzedników. Wszystkie teksty, jak i w poprzednich albumach, zostały przedstawione w czterech językach: polskim, greckim, angielskim i rosyjskim, co sprawia, iż zakres odbiorców publikacji wydaje się wręcz nieograniczony. Atutem albumu jest też jego twarda, szyta oprawa i wysoka jakość druku.

Niech choćby te wyżej wymienione argumenty posłużą za najlepszą zachętę do nabycia publikacji i odbycia wirtualnej podróży po Atosie, na który przybywa z całego świata coraz więcej pielgrzymów z nadzieją otarcia się o utracony raj, co świadczy o ogromnym głodzie duchowym, który doskwiera współczesnemu człowiekowi. Dodajmy, iż w album można też zaopatrzyć się w celu jego sprezentowania innym osobom, a dobrym ku temu powodem wydaje się „Święto Świąt i Uroczystość nad Uroczystościami” – Pascha Chrystusowa, świętowana w tym roku w tej samej dacie przez wszystkich chrześcijan.

Na zakończenie zacytujmy słowa Jego Eminencji metropolity Sawy, który kończąc „Słowo wstępne”, dziękuje zarówno osobom zaangażowanym w powstanie albumu, jak i wyraża nadzieję, iż „niniejszy album przyczyni się do dalszego wzmożonego ruchu pielgrzymkowego naszych duchownych i wiernych na Świętą Górę, co z kolei korzystnie wpłynie nie tylko na kontemplację krajobrazów „Ogrodu Bogarodzicy”, ale także na pogłębione duchowe odkrywanie bogactwa naszej wiary i duchowości. Albumy takie jak ten wpływają bardzo korzystnie na umacnianie dobrych stosunków między Cerkwiami, krajami i wiernymi”.

Poznawajmy, chociaż z niedużym stopniu, atoski monastycyzm za pośrednictwem publikacji takich jak prezentowana, ale też starajmy się znaleźć z nim żywy kontakt, aby z niego czerpać siły duchowe do pracy nad własnym zbawieniem.

Album można nabyć m.in. w Składzie Metropolitalnym w Warszawie (al. Solidarności 52), siedzibie wydawnictwa (Białystok, ul. św. Mikołaja 5, tel./fax 85-744-36-46, wydawnictwo@orthodox.pl), Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku, sklepiku Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Białymstoku i poprzez internet za pośrednictwem strony www.sklep.cerkiew.pl.

Jarosław Charkiewicz

materiały prasowe wydawcy

_______________

Kolory Prawosławia. Święta Góra Atos, red. Jarosław Charkiewicz, Warszawska Metropolita Prawosławna, Białystok 2025, s. 272.