3 tygodni temu
Parafie na ziemiach polskich powstawały sukcesywnie przez ponad 1000 lat istnienia Kościoła. Jedno przez ten czas się nie zmieniło: i w X, i w XXI wieku każda nowa parafia przyjmuje wezwanie, obierając za patrona przeważnie któregoś z świętych. Z reguły wezwanie parafii jest tożsame z wezwaniem kościoła parafialnego, a które – też z reguły – nie zmienia się przez wieki.
Wezwania polskich parafii jak klisza fotograficzna utrwalają zatem jednocześnie popularność świętych, opisują przywiązanie wiernych do dawnych świadków wiary. Przed nami zestawienie, które pokazuje nie tyle świętych ważnych dla współczesnych Polaków, co tych orędowników, którzy cieszyli się kultem dawniej, choćby jeżeli dziś ten kult tak wielki już nie jest. A to nierzadko może zaskoczyć.
Przeanalizowaliśmy ponad 10 tys. parafii, by ustalić, jakie są najpopularniejsze wezwania. Oto pierwsza dziesiątka:
Część nazw wymagała ujednolicenia. Część parafii z najpopularniejszym wezwaniem posiada nazwę “Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej”. Gdyby uwzględnić tę różnicę, to znaczy potraktować oddzielnie wezwania “Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej” oraz “Wniebowzięcia NMP”, najpopularniejszym wezwaniem w Polsce byłoby “Najświętszego Serca Pana Jezusa”.
Kilka wezwań, nadanych prawdopodobnie w różnych wiekach, poprzez różne nazwy dotyczy Trójcy Przenajświętszej (jako “Najświętszej Trójcy”, “Trójcy Świętej”, “Świętej Trójcy” itp.). Podobnie kategoria “św. Józefa”: chodzi o wszystkie parafie, które przyjęły jego patronat, chociaż pod różnymi nazwami: “św. Józefa Oblubieńca”, “św. Józefa”, “św. Józefa Robotnika” itp.
Nie braliśmy pod uwagę wezwań podwójnych (np. parafia pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny”), wzięcie ich pod uwagę kilka zmieniłoby w naszym zestawieniu.
Większość parafii, ponad 50 proc, posiada wezwanie któregoś ze świętych (nie wliczając Najświętszej Maryi Panny), ponadto ponad 25 proc. posiada wezwanie maryjne. W sumie, świętym razem z Matką Bożą, dedykowanych jest zdecydowana większość, bo niemal 80 proc. polskich parafii.
Wezwania odnoszące się do Chrystusa (ich zestawienie poniżej) to niemal 14 proc., zaś niecałe 7 proc – to wezwania określające tajemnicę Boga.
Wezwania mówiące o Bogu
Zacznijmy od tych ostatnich. Wezwania koncentrujące się wokół prawd o Bogu stanowią 6,7 proc. Chodzi o takie nazwy parafii, jak: “Najświętszej Trójcy”, “Miłosierdzia Bożego”, “Ducha Świętego”, “Opatrzności Bożej”.
O ile wezwaniami “Najświętszej Trójcy” określano nowo poświęcane kościoły w ciągu całego tysiąclecia chrześcijaństwa w Polsce, wezwanie “Miłosierdzia Bożego” jest dość nowe – związane z ustanowieniem tego święta przez Jana Pawła II, na podstawie objawień św. Faustyny Kowalskiej.
Wokół Jezusa Chrystusa
Wśród wezwań dotyczących tajemnicy Jezusa Chrystusa najwięcej jest tych odnoszących się do Jego Najświętszego Serca – aż w 365 parafiach w Polsce w uroczystość Najświętszego Serca jest obchodzony odpust parafialny. 243 parafii posiada wezwanie “Podwyższenia Krzyża św.”, chociaż są też w Polsce parafie pod wezwaniem “Znalezienia Krzyża św.” (14) czy po prostu “Świętego Krzyża” (55).
Jeszcze inne zestawienie tworzy się, gdy weźmiemy pod uwagę wezwania związane z wydarzeniami opisanymi w Ewangeliach. Tu najpopularniejszym okazuje się maryjne wezwanie Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (139), równie dużo jest w Polsce parafii i kościołów pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Warto zwrócić uwagę, iż brak jest w zestawieniu wezwań dotyczących najważniejszych wydarzeń zbawczych: Wielkiej Nocy, Objawienia Pańskiego czy Bożego Narodzenia. Rzeczywiście. W Polsce jest zaledwie 21 parafii pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego, zaledwie 7 kościołów pod wezwaniem Narodzenia Pańskiego i 6 pod wezwaniem Objawienia Pańskiego.
Parafie maryjne
A jednak to Maryja jest patronką największej części polskich parafii. Więcej niż co czwarta parafia jest pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny – wyselekcjowaliśmy ich niemal 2400. Najczęściej – chodzi o tajemnicę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (odpust 15 sierpnia), następnie – Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (odpust – 8 września). Ponad 200 parafii nosi wezwanie Matki Bożej Królowej Polski (odpust 3 maja) oraz Matki Bożej Częstochowskiej (26 sierpnia).
Wszyscy święci
Jeśli chodzi o pozostałych świętych, są oni patronami ponad połowy polskich parafii i kościołów. Ponad 200 parafii nosi wezwanie świętych Piotra i Pawła, świętego Mikołaja, św. Jana Chrzciciela, św. Józefa, św. Michała Archanioła i św. Stanisława – to najczęstszy polski święty patron polskich parafii.
Fakt, iż to właśnie Piotr i Paweł, “książęta wśród Apostołów”, tak często pojawiają się wśród wezwań, nie powinien dziwić. Choć św. Paweł nie należał bezpośrednio do grona Apostołów, w przeciwieństwie do św. Piotra, któremu sam Jezus przyznał prymat, od początku chrześcijaństwa święto ku ich czci było obchodzone tego samego dnia – w tradycji bowiem przyjęło się, iż i jeden, i drugi zginęli 29 czerwca. Obaj też są współzałożycielami gminy chrześcijańskiej w Rzymie. Od pierwszych wieków Kościoła czczono ich w jednym święcie. Warto wspomnieć, iż dodatkowo 13 polskich parafii jest pod wezwaniem świętego Pawła, a 7 – pod wezwaniem “Nawrócenia św. Pawła”, natomiast 6 parafii jest pod wezwaniem św. Piotra.
Ale jest święty częściej niż oni występujący w wezwaniach polskich kościołów. To Jan Chrzciciel – 305 razy wśród polskich parafii występuje wezwanie “św. Jana Chrzciciela”, jednak dodatkowo notujemy 27 kościołów pod wezwaniem “Narodzenia św. Jana Chrzciciela” i 15 kościołów pod wezwaniem “Ścięcia św. Jana Chrzciciela” – czyli dawne określenie jego męczeństwa (to również oddzielne wspomnienie w kalendarzu liturgicznym). W sumie, 350 kościołów jest pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Trzy rodzaje wezwań w kontekście św. Jana Chrzciciela – jak również jego popularność wśród świętych patronów polskich parafii – wynika z faktu, iż św. Jan odegrał wyjątkową rolę w dziele odkupienia. Kościół w sposób szczególny wyróżnił św. Jana Chrzciciela, bo obok zwyczajowego dnia wspomnienia świętego, jakim jest dzień jego śmierci, w kalendarzu liturgicznym obchodzimy przede wszystkim dzień jego narodzin. Popularność jego kultu przejawia się w liczbie kościołów ku jego czci, na czele z bazyliką św. Jana na Lateranie. w Polsce najstarsze (i najokazalsze) dedykowane jemu kościoły to archikatedra warszawska, wrocławska, lubelska czy toruńska.
Równie popularnym patronem jest św. Józef, oblubieniec Najświętszej Maryi Panny i opiekun Jezusa. Już w XII wieku obchodzono w Krakowie – wcześniej, niż w innych krajach – uroczystości ku jego czci, ale to głównie w XVII i XVIII przypadł największy rozwój nabożeństwa ku jego czci, głównie za sprawą zakonu karmelitów – z tego okresu pochodzi słynne sanktuarium św. Józefa w Kaliszu. Po dziś dzień 298 parafii zostało jemu dedykowanych.
Mamy też w tym zestawieniu pierwszego z przedstawicieli chórów anielskich – to Archanioł Michał. Z trójki archaniołów to właśnie on jest najpopularniejszy, o wiele rzadziej spotyka się kościoły dedykowane archaniołowi Rafałowi czy Gabrielowi. Ta popularność nie jest wyjątkowym zjawiskiem, bo już dla starożytnych chrześcijan św. Michał należał do najpopularniejszych postaci hagiograficznych. Ks. Wincenty Zalewski podaje, iż w Polsce jest aż 309 kościołów pod wezwaniem św. Michała. Nasze zestawienie podaje ponad 250 parafii pod jego wezwaniem.
Apostołowie i Ewangeliści
A teraz podzielmy świętych na kategorie. jeżeli weźmiemy pod uwagę wyłącznie apostołów i ewangelistów, to – jak już było powiedziane, najwięcej kościołów dedykowanych jest wspólnie św. Piotrowi i Pawłowi. Co ciekawe, drugim najpopularniejszym apostołem wśród patronów polskich kościołów jest św. Bartłomiej (określany w Ewangeliach również jako Natanael), postać nie tak znana, a jednak jest patronem większej liczby kościołów, niż np. św. Jakub Apostoł, mimo kwitnącego – nie tylko w ostatnich czasach – kultu tego świętego.
Jeśli chodzi o św. Jakuba, jest dwóch apostołów o tym imieniu i zestawienie samych wezwań nie do końca rozstrzyga, czy chodzi o Jakuba Młodszego, krewnego Jezusa, autora jednego z listów Nowego Testamentów, czy też o Jakuba Starszego, brata św. Jana Apostoła. Jednak rozmiar kultu w Europie wskazuje raczej na tego drugiego – a wziął on się nie tylko z tego powodu, iż zginął on śmiercią męczeńską za sprawą Heroda Agrypy, o czym wspominają Dzieje Apostolskie. Jego relikwie znajdują się w Hiszpanii, w Santiago de Compostella, sprowadzone tam w VII wieku z Jerozolimy. Żywy kult z zachodu Europy przeniknął też w dawnych wiekach do Polski.
Święci spoza Polski
Zaskakuje fakt, iż niemal 300 kościołów w Polsce ma jako tytuł wezwanie św. Mikołaja. Oczywiście, chodzi o św. Mikołaja z Miry, biskupa i dobroczyńcy. Niezwykła liczba kościołów pod wezwaniem św. Mikołaja to pozostałość po kulcie i niezwykłej popularności w dawnych wiekach. Historycy Kościoła podają, iż był to najpopularniejszy święty, nie tylko w Polsce zresztą, zanim jego miejsca nie zajął w wiekach średnich św. Antoni z Padwy. Było to na długo przed tym, jak pojawiła się komercyjna wersja św. Mikołaja, który przynosi prezenty na święta Bożego Narodzenia.
Jeśli chodzi o świętych z historii Kościoła, to poza wspomnianym św. Mikołajem z Miry, biskupem z Bari, wiodącymi patronami polskich parafii są: św. Antoni z Padwy, św. Marcin, św. Wawrzyniec oraz św. Katarzyna Sieneńska.
Polscy święci
Zestawienie najpopularniejszych polskich świętych nie powinno dziwić – tabelę otwierają św. Stanisław i św. Wojciech, patroni Polski, których kult trwa na polskich ziemiach adekwatnie od początku istnienia Kościoła.
Ale warto zwrócić uwagę na to, jak wiele parafii jest pod wezwaniem św. Maksymiliana, który zginął w śmiercią głodową w Auschwitz – a przecież nie minęło jeszcze sto lat od jego męczeńskiej śmierci.. Nieco mniej parafii przyjęło za patrona św. Andrzeja Bobolę i św. Brata Alberta. Niedawno kanonizowani Jan Paweł II i św. Faustyna są patronami około 30 parafii, choć ich liczba wciąż wzrasta.
Tekst pierwotnie był opublikowany 8 grudnia 2023 r.
Analiza “Catolico” na podstawie tytułów polskich parafii udostępnionych przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego
Wincenty Zaleski SDB, “Święci na każdy dzień”, Warszawa 2008
