Szalowa

Poczet parafii św. Michała Archanioła

W Beskidzie Niskim, u stóp Maślanej Góry (woj. małopolskie) – przy zaniedbanej dzisiaj linii kolejowej Stróże-Jasło i w dolinie potoku Szalówka – leży wioska Szalowa.

Nazwa pochodzi od rodu Szalowskich herbu Strzemię, pierwszych właścicieli osady. Miejscowość została ulokowana na prawie niemieckim już w XIII wieku i jako jedna z nielicznych w okolicy posiadała prawo organizowania jarmarków. Kiedy w XVII wieku Szalowscy jako arianie zostali zmuszeni do opuszczenia tych terenów, dobra ich wykupili kolejno Jordanowie, Gładysze, a na końcu w roku 1890 Salomea Nowakowa. W tym czasie Szalowa zdobyła sobie zasłużoną sławę jako głównego ośrodka folkloru pogórzańskiego.

Parafia istniała tu już przed rokiem 1375, aczkolwiek nic nie wiadomo na temat pierwszego kościoła. Obecny drewniany zbudowany został w latach 1736-1739 przez Krzysztofa Jordana i ks. Wojciecha Stefanowskiego, a konsekracja miała miejsce w roku 1756. Kościół ów wzniesiono z drewna jodłowego, belki zrębu związane zostały na jaskółczy ogon, częściowo oszalowane deskami pionowymi, a częściowo pokryte gontami. W szczycie fasady na zewnątrz umieszczona została rzeźba św. Michała Archanioła, przedstawiająca księcia anielskiego w walce z Szatanem wyobrażonego tradycyjnie w postaci smoka. Figura ta pochodzi z połowy XVIII wieku.

Kościół św. Michała Archanioła w Szalowej (2019). Fot. Piter329c – praca własna | Wikimedia Commons | CC BY 4.0

Wyposażenie wnętrza jest nadspodziewane bogate i pochodzi głównie z XVIII wieku. Utrzymane w stylu rokokowym pyszni się rozmieszczonymi na całej powierzchni wielobarwnymi polnymi kwiatami, przeplecionymi licznymi tarczami z łacińskimi sentencjami na cześć Najświętszej Panienki. Centralną postacią polichromii jest żołnierz na koniu przebijający włócznią bok Chrystusa na krzyżu umieszczonym na belce tęczowej. U boku Zbawiciela unosi się anioł zbierający do kielicha krew spływającą z otwartej rany. W podobnej konwencji stylistycznej utrzymany jest wsparty na dwóch potężnych kolumnach drewniany chór muzyczny z bogato ornamentowaną wystawą.

Wnętrze kościoła św. Michała Archanioła w Szalowej (2015).
Fot. Henryk Bielamowicz – praca własna | Wikimedia Commons | CC BY-SA 4.0

Od dobrych duchów roi się w nawach bocznych: rozety, uskrzydlone główki anielskie, motyw roślinne, głównie bukiety różane. Na gzymsach i występach ambony oraz ołtarzy rozsiadły się liczne putta. Barokoworokokowymi aniołkami ozdobione są również dwa okazałe portale kolumnowe z połowy XVIII wieku. W ołtarzu głównym znajdują się dwa obrazy: pierwszy wyobraża Trójcę Świętą, a drugi św. Michała Archanioła.

Kościół św. Michała Archanioła w Szalowej – widok od frontu (2024).
Fot. Henryk Bielamowicz – praca własna | Wikimedia Commons | CC BY-SA 4.0

Kościół został wpisany do rejestru zabytków w roku 1931, a w tej chwili znajduje się on na liście światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO. Szczególnie zainteresowanych tym obiektem odsyłam do pracy magisterskiej I. Konopki Drewniany kościół pod wezwaniem św. Michała w Szalowej, obronionej w Instytucie Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1972) [dostępna w Archiwum UJ] oraz do specjalistycznego opracowania Kościoły drewniane Małopolski, wydanego w roku 2000 przez Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, z którego zaczerpnąłem dane do niniejszego tekstu.

Herbert Oleschko

Artykuł ukazał się w dwumiesięczniku „Któż jak Bóg” (2/2008)