Święty i Wielki Czwartek w Cerkwi prawosławnej to jeden z ważniejszych dni Tygodnia Męki. W tym dniu wspomina się cztery najważniejsze wydarzenia z ostatnich dni ziemskiego życia Jezusa Chrystusa: umycie nóg uczniom, Mistyczną Wieczerzę, modlitwę w Getsemani oraz zdradę Judasza. Wszystkie te wydarzenia są głęboko osadzone w czytaniach ewangelicznych, tekstach liturgicznych i wyrażone w św. Liturgii.
Wydarzeniem wspominanym tego dnia jest umycie nóg uczniom przez Chrystusa. „Jeśli więc Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem wam nogi, i wyście powinni sobie nawzajem umywać nogi” (J 13,14). Gest pokory i służby, który w Cerkwi prawosławnej znajduje odzwierciedlenie w obrzędzie obmycia nóg dwunastu wybranym kapłanom lub osobom, odbywa się zwykle w katedrach zwierzchników lokalnych Cerkwi prawosławnych.
Centralnym wydarzeniem Wielkiego Czwartku jest wspomnienie Mistycznej Wieczerzy, podczas której Chrystus ustanowił św. Eucharystię. „Bierzcie, jedzcie, to jest Ciało moje… Pijcie z niego wszyscy, to jest Krew moja Nowego Przymierza…” (por. Mt 26,26–28). Święta Eucharystia jest centrum życia Cerkwi, w której wszystko się rozpoczyna, otrzymuje sens i spełnienie. Bez Eucharystii nie może istnieć Cerkiew. Przynależność do mistycznego Ciała Chrystusa, jakim jest Cerkwi, wyrażana jest poprzez aktywny udział w życiu eucharystycznym. Osią życia prawosławnych jest św. Eucharystia sprawowana wyłącznie w Cerkwi. Teksty liturgiczne mówią: „Dziś Zbawiciel dał uczniom swoje Boskie Ciało i Krew. I rzekł im: Bierzcie, jedzcie, pijcie, to jest ciało moje i krew nowego przymierza. Nie odłączajcie się ode mnie. Ja jestem winoroślą, a wy latoroślami”. Stichera ukazuje nie tylko ustanowienie św. Eucharystii, ale też zjednoczenie wiernych z Chrystusem jako z samym Życiem. Ze św. Eucharystią nierozerwalnie wiąże się służba kapłańska, umocowana i wspierana łaską Św. Ducha.
Po umyciu nóg i Mistycznej Wieczerzy Judasz opuszcza Wieczernik, aby wydać Chrystusa arcykapłanom. W hymnografii tego dnia Judasz jest ukazywany jako obraz niewdzięczności i duchowej ślepoty. Troparion Wielkiego Czwartku mówi: „Kiedy chwalebni uczniowie w czasie Wieczerzy byli oświeceni, wówczas bezbożny Judasz – chciwością zraniony – zdradził Ciebie, sprawiedliwego Sędziego”. Te kontrasty – światłości i ciemności, oddania i zdrady – podkreślają dramat duchowej walki, która toczy się w sercu każdego człowieka.
Świętej Liturgii Wielkiego Czwartku w warszawskiej katedrze św. Marii Magdaleny przewodniczył Jego Eminencja metropolita Sawa w asyście biskupa hajnowskiego Pawła, kleru katedry i przybyłego duchowieństwa. W wygłoszonej przez metropolitę Sawę homilii podkreślono znaczenie ofiary krzyżowej i sens przyjścia na świat Zbawiciela. „Chrystus przychodzi na świat, rodząc się w Betlejem, ponieważ praojciec Adam naruszył jedność z Bogiem. Skutkiem tego jest nieprzyjaźń między ludźmi oraz różnego rodzaju problemy społeczne i nienaturalne zjawiska przyrodnicze. Ludzkość tego nie rozumie i z tego powodu przeżywa różne doświadczenia”.
W dalszej kolejności Jego Eminencja powiedział, iż każdy człowiek, który nazywa siebie wierzącym, zwłaszcza prawosławny powinien uzmysłowić wydarzenia Wielkiego Tygodnia. Są one bardzo ważne nie tylko w życiu człowieka, ale w życiu całego świata. Współczesny człowiek odszedł od Boga. Nie wie czym jest pokora i nieustannie podąża drogą Judasza. Nie ma pojęcia dokąd zmierza, nie rozumiejąc, co znaczy być prawosławnym. Powrót do Boga możliwy poprzez św. Eucharystię, która ożywia człowieka i świat. Przystępując do św. Eucharystii, jednoczymy się z Bogiem. Dlatego tak ważne jest przygotowanie do niej i pokora, z którą winniśmy ją przyjmować. Eucharystia to życie Cerkwi. To największa świętość na ziemi. Szczęśliwym jest ten, kto żyje św. Eucharystią. Historia biblijna i życie Cerkwi uczą nas, iż przemiana rzeczywistości możliwa jest wyłącznie poprzez pokorę. Tylko powszechna pokuta może zmienić losy ludzkości. Dni, które aktualnie przeżywamy, prowadzą nas do odnowy duchowej. Stają się szkołą życia.
Kończąc, metropolita Sawa życzył wszystkim, aby Pan ofiarował siły duchowe, których źródłem jest św. Eucharystia. Hierarcha życzył odnowy myśli, woli i całego siebie, abyśmy tym sposobem odmieniali cały świat.
Po południu w katedrze metropolitalnej w Warszawie odprawiona zostanie jutrznia Wielkiego Piątku z czytaniem dwunastu fragmentów Ewangelii o Męce Pańskiej.
zdjęcia: protodiakon Igor Kutovyi
