Pozostaję w Kościele, bo nie znam lepszego

Zdjęcie: Jolanta Czapczyk

Apostazji w moim przypadku nie będzie, choć jest odejście – ale w innym sensie. Chcę pozostać na samym dole.

Niedawny artykuł Błażeja Kmieciaka zamieszczony w portalu Więź.pl (zob. „Szaleństwo nadziei, czyli dlaczego apostazji nie będzie”) jest bardzo ważnym głosem świeckiego katolika, który przemawia mocno i trafnie, a przy tym nie dokłada do ognia, ale próbuje go gasić. W sprawie przewin duchowieństwa i ich tuszowania powinni niestrudzenie zabierać w Kościele głos zarówno ludzie świeccy, jak i duchowni. I dobrze, iż te głosy są obecne.

Istotnie wydaje się, iż – jak trafnie pokazał prof. Kmieciak – będąc dziś w polskim Kościele, żyję w płonącym domu dla obłąkanych. A dzisiejsza sytuacja nas, świeckich, przypomina tę ogólnospołeczną po wprowadzeniu stanu wojennego, o której w sumie pisał w swojej piosence Jacek Kaczmarski. Znam tamto i to doświadczenie. Postanowiłam zatem zabrać głos i powiedzieć, dlaczego w moim przypadku apostazji nie będzie.

Erazm z Rotterdamu, wybitny humanista, wielki krytyk Kościoła doby Reformacji, miał powiedzieć, iż nie opuści Kościoła „papieskiego”, bo nie widzi lepszego. Często sobie to zdanie powtarzam, szanując autorytet, który je wypowiedział i odnosząc się do wydarzeń tak współczesnych, jak i dawnych.

„Szaleństwo” takiej mojej postawy dzisiaj wynika z tego, iż Erazm, syn swojej epoki, być może nie wyobrażał sobie, by nie należeć do żadnego Kościoła – w ogóle. Jest jednak w tym zdaniu bolesna prawda: nie uchronimy się w Kościele od zła, choćby tego najgorszego. Jedyne, co możemy zrobić, to wiecznie Kościół ulepszać, zmieniać, reformować. I w tej sprawie zabieram głos. Zostaję – dlaczego? W pewnym sensie też „odchodzę” – dlaczego?

Kościół jak rodzina – na dobre i na złe

Tych odpowiedzi może byłoby więcej. W związku jednak z artykułem pana Kmieciaka i wobec tego, co rozgrywa się ostatnio na forum publicznym w sprawie postanowień Konferencji Episkopatu Polski, odwołam się do bezpośredniego doświadczenia.

Mój kolega z młodości po maturze wstąpił do zakonu dominikanów. Jest znany na łamach Więź.pl jako Paweł M. Sporo o nim tu napisano.

Jako już zakonnik i ksiądz żartem wspominał mi potem, gdy przypadkiem się spotykaliśmy, iż wstąpił do zakonu „przeze mnie”, bo kiedyś, gdy pierwszy raz pojawił się w duszpasterstwie, miałam go serdecznie zaprosić (czego ja nie pamiętam, choć to wysoce prawdopodobne), by został na spotkaniu – i tak zrobił, pozostał u dominikanów.

Żartował. Ten żart jednak odbił się u mnie bolesnym echem po tym, gdy przeczytałam o jego przewinieniach i krzywdach osób, które mu zaufały. Także jako świecka kobieta w Kościele jestem współwinna tego, co stało się z Pawłem M. Nie raz zadałam sobie pytanie, jak to możliwe, by ten nieśmiały chłopak, którego kiedyś zaprosiłam do duszpasterstwa, zamienił się w Pawła M. Ogromną część winy ponosi za to nasza dominikańska wspólnota, z którą już jako osoba dorosła związana byłam na dłużej.

Zaczęłam się gorąco modlić w okrutnym pomieszaniu uczuć. Za ofiary Pawła – to po pierwsze i najważniejsze. Ale też… za niego. On też jest członkiem Kościoła – myślałam.

Co więcej, znając nieco wewnętrzne stosunki panujące w zakonie, wiedziałam, iż przecież „tego nie dało się ukryć”, „o tym współbracia musieli wiedzieć na długo wcześniej, niż ujrzało to światło dzienne”, „jak w rodzinie”. Często słyszałam, i jest to prawdą, o metaforze zakon-rodzina zarówno w dobrym, jak i w złym znaczeniu.

W złym – bo rodzina, ta naturalna, może mieć także odcień „dulszczcyzny” lub mocniej: „mafijny”. Może być strukturą chorą, deprawującą jej członków. Tak może być w zakonie i tak może być w Kościele. Tu rzeczywiście nasz ból sięga szczytów. Tu rodzi się myśl o „odejściu” jako jedynej możliwej perspektywie.

Do komunii z Pawłem M.

Niedawno spotkałam Pawła. Przypadkowo (o, mocy przypadków!). Przystępowaliśmy do komunii w tym samym budynku, przy tych samych balaskach. Paweł odbył już karę przewidzianą polskim prawem, opuścił więzienie i powrócił do społeczeństwa.

Został też mocą prawa kanonicznego wydalony z zakonu i ze stanu kapłańskiego. Stał się kimś takim jak ja – świeckim. Pozostał najwyraźniej także pełnoprawnym członkiem Kościoła.

Kiedyś nieco bawiła mnie kanoniczna kara kościelna „wydalenia do stanu świeckiego”. To znaczy co? – myślałam. Gorzej już nie można kogoś „skazać”, jak wysyłając go do „nas”, świeckich?

Ukarany w ten sposób przez hierarchię kościelną Paweł M. doznał jednak w tym samym Kościele przebaczenia, dostąpił „komunii” we wspólnocie. Co więcej! Gdy wróciłam tej niedzieli do domu, głęboko się zadumałam. Nad moim Kościołem.

Paweł najpewniej odbył całą drogę sakramentu pokuty. Nie powinnam zatem oceniać jego drogi, autentyczności jego nawrócenia, nie powinnam go kwestionować, jeżeli wierzę w Jezusa i Jego Kościół. To rzeczywistość duchowa, w której spotyka się ogrom grzechu i nienaprawialnych jego skutków dla osób skrzywdzonych i dla całej wspólnoty Kościoła – z mocą Miłosiernego Chrystusa. Jedno i drugie jest niedostępną nam tajemnicą.

Ufam w moc Chrystusa w sakramencie. Gdyby tak nie było, byłabym jedną z ofiar zaistniałego w Kościele zła. Ufam mimo tego, iż w najczarniejszej mojej wizji rozgrzeszenia mógł udzielić koleś z tej samej ferajny, a sumienie Pawła może być płytkie jak kałuża i zakłamane tak, jakby był największym prymusem w szkole Księcia Kłamstwa. Może jednak jestem ofiarą, skoro poczułam przymus napisania tego ostatniego zdania?

Co więcej, mam na drodze bezwarunkowego i nieznającego miary przebaczenia naśladować Jezusa! Największy grzesznik powinien wiedzieć – i to między innymi ode mnie – iż jest dla niego droga powrotu do wspólnoty. Że tą drogą jest właśnie wspólnota nas, świeckich, w której spotykają się i oprawcy, i skrzywdzeni. To jednak rzeczywistość duchowa mojego Kościoła. Jest i ta inna – społeczna.

Najniższa kasta hierarchii

Największym grzechem wspólnoty polskiego Kościoła okazuje się to, iż była ślepa i głucha. I wydaje się, iż przez cały czas chce taka pozostać. Że nie chce nic zmienić w swoich strukturach i obyczajach. Że zamyka usta wołającym o sprawiedliwość i wrażliwość na krzywdę. To ból nie do zniesienia.

Na płaszczyźnie psychologicznej i społecznej jest ze mną tak, jak to w uproszczeniu ujął mój kolega filozof społeczny – „na księży mogę patrzeć tylko, gdy są pojedynczo”. Dodam, iż na perspektywę spotkania z biskupami zareagowałabym prawdopodobnie podobnie jak abba Arseniusz, pustelnik egipski z przełomu IV i V wieku. Uciekłabym do pieczary w górach i broniła wejścia choćby cynową miską. Wiem, iż są wśród polskich biskupów ludzie prawi i wspaniali. Ale to niczego nie zmienia. Ocenę mojej reakcji pozostawiam psychologom i socjologom.

Paweł znalazł się wśród „nas”. W najniższej kaście tej hierarchii. Za nami nie ma już nikogo (poza Jezusem). Zmywamy za sobą podłogę, gdy koniecznie musimy przejść nobliwymi korytarzami (tak czynią/czynili członkowie najniższej kasty w Indiach). Być może jeszcze niżej w tej hierarchii są osoby ekskomunikowane, ale na szczęście są! Choć wyłączone z komunii, pozostają przez cały czas w Kościele, o czym tak dobitnie przypominał nam papież Franciszek.

Nie śmieję się już z tego „ukarania wydaleniem do stanu świeckiego”. To bardzo poważne miejsce. Myślę tylko, iż w modlitwach mojego Kościoła nie powinno być tak: „módlmy się za papieża, biskupów, prezbiterów, osoby konsekrowane i cały lud Boży”. Tylko tak: „módlmy się za cały lud Boży, osoby konsekrowane, prezbiterów, biskupów i papieża”.

Kościół ma mieć inną „hierarchię”

Jak przypomniał kard. Grzegorz Ryś, pisząc o Franciszku z Asyżu, ten święty całą hierarchię społeczną swoich czasów postawił na głowie. Pozbawił znaczenia społeczne honory i prawo własności. Myślę, iż o to dopominał się papież Franciszek. Kościół ma mieć inną „hierarchię”.

Żyję jednak na tyle długo, by pamiętać, iż dokładnie takiego „przewrotu” chcieli komunistyczni rewolucjoniści – to była karykatura chrześcijaństwa bliska demonizmowi. Powiem zatem tak – za Erazmem: pozostaję w Kościele, bo nie znam lepszego. Chcę jednak pozostać na samym dole.

I to w pewnym sensie jest „odejście”, to choćby „ucieczka”, fuga mundi. To się w historii Kościoła już zdarzało takim jak ja – którzy albo wyrzuceni na margines za straszne grzechy, albo sami się tam usunąwszy, podjęli drogę pokuty (przede wszystkim za grzechy własne, ale także wspólnoty Kościoła) i cichej modlitwy. Nikomu tego nie życzę ani nie zachęcam czy polecam. Kościół trzeba reformować i zmieniać (chwała papieżowi Franciszkowi i tym, którzy podjęli współcześnie drogę reform), aby krzywdy było w nim jak najmniej, a skrzywdzeni doznawali zadośćuczynienia.

Jest więc w tej mojej fuga mundi rodzaj uznania własnej bezsilności i wiary w moc Jezusa, który Kościół ustanowił. Tylko tyle.