4 tygodni temu
Wiara pełna, absolutna jest stosunkową rzadkością. Siła naszej wiary – tak jak każdego innego przekonania, jakie przyjmujemy – zmienia się z biegiem czasu i waha. I uważam to za zupełnie naturalny stan rzeczy.
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” wiosna 2025. W wolnym dostępie można przeczytać jedynie jego fragment. W całości jest otwarty tylko dla prenumeratorów naszego pisma i osób z wykupionym pakietem cyfrowym. Subskrypcję można kupić TUTAJ.
Karol Grabias: Pośród współczesnych filozofów coraz częściej pojawia się teza, iż do natury religii nie należy roszczenie do prawdziwości. Myśliciele tacy jak Robert Audi twierdzą, iż nie powinniśmy rozpatrywać treści doktryn religijnych w kategoriach prawdy lub fałszu. Wielokrotnie krytykował pan ten pogląd. Dlaczego?
Piotr Gutowski: Spór dotyczy nie tyle religii w ogóle, ile sposobu rozumienia wiary religijnej. Zwolennicy tzw. koncepcji niedoksastycznych uważają, iż adekwatnie pojęta wiara religijna wyraża się nie w formie sądów czy zdań, którym można przypisać prawdę lub fałsz, takich jak np. „Chrystus jest Bogiem”, ale w formie zaufania Bogu, nadziei, miłości, zaangażowania itp. Natomiast obrońcy doksastycznych koncepcji wiary, do których ja należę, uważają, iż „wiara komuś” jest logicznie zależna od „wiary, że”: mogę wierzyć Bogu, jeżeli uznaję, iż On istnieje, iż jest wiarygodny, iż posiada takie, a nie inne atrybuty. Bez tego rodzaju ukierunkowania wiary, które daje się wyrazić w postaci zdań odnoszących się do przedmiotu czci religijnej, wszelkie zaufanie, miłość czy zaangażowanie nie ma charakteru religijnego.
Sprawa jest jednak bardziej złożona, gdy przyjrzymy się koncepcjom niedoksastycznym nieco dokładniej. Gdy Audi, o którym Pan wspomniał, mówi, iż można ufać Bogu, nie mając przekonania o Jego istnieniu, to może mieć na myśli to, iż nie uznaje prawdziwości zdania „Bóg istnieje” z pełnym przekonaniem, a jedynie jako przypuszczenie. Trzeba zwrócić uwagę na to, iż angielskie słowo belief, tłumaczone najczęściej jako „przekonanie”, zawiera w sobie dwa składniki, które język polski wyraźniej rozróżnia: sąd, podlegający ocenie pod względem prawdy i fałszu, oraz siłę asercji, z jaką uznajemy ów sąd za prawdziwy.
Piotr Gutowski – ur. 1961, filozof, prof. dr hab. Pracownik Wydziału Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, wieloletni kierownik Katedry Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej. W latach 2012–2020 był przewodniczącym Komitetu Nauk Filozoficznych Polskiej Akademii Nauk (obecnie: członek Komitetu). Zajmuje się m.in. historią współczesnej filozofii amerykańskiej i brytyjskiej, zwłaszcza filozofii procesu, pragmatyzmu i neopragmatyzmu, a także filozofii analitycznej. Interesuje się również zagadnieniami z zakresu historii metafizyki, antropologii filozoficznej i filozofii religii. Autor m.in. książek (dostępnych darmowo w internecie w wersji elektronicznej) Filozofia procesu i jej metafilozofia. Studium metafizyki Ch. Hartshorne’a (1995); Między monizmem a pluralizmem. Studium genezy i podstaw filozofii Johna Deweya (2002); Nauka, filozofia i życie. U podstaw myśli Williama Jamesa (2011); antologii przygotowanej z T. Szubką Filozofia brytyjska u schyłku XX wieku (1998); antologii przygotowanej z M. Iwanickim Teizm, ateizm i religia. Najnowsze spory w filozofii analitycznej (2019); książki dostępnej jedynie w wersji drukowanej Stare i nowe. Esej o roli jednostkowych podmiotów, zmiany i wątpienia w religii (2016).
Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” wiosna 2025 w dziale „Popołudnie wiary”.
