Myśl filozoficzna Johna Henry’ego Newmana
Justyna Majewska-Michy
John Henry Newman, określany mianem „Platona z Oksfordu”, to bez zwątpienia jeden z najwybitniejszych XIX-wiecznych angielskich filozofów. Umiłowanie przez niego prawdy wydało swój owoc w postaci filozoficznej refleksji.
W czasach, w których żył Newman nad umysłami prawie całej Europy władzę miała filozofia minimalistyczna, ufundowana na francuskim pozytywizmie oraz na angielskim empiryzmie i ewolucjonizmie, a którą cechowała wyjątkowa niechęć do metafizyki[1]. Jego myśl filozoficzna ma ponadczasowy charakter.
Platon z Oksfordu
Newman w młodości rozmiłowany był w esejach Hume’a i w wierszach Voltaire’a. W jego życiu miał miejsce przełom myślowy, który nosił znamiona religijnego przebudzenia. W autobiograficznej publikacji zatytułowanej „Apologia pro vita sua” zanotował: Gdy miałem lat piętnaście (na jesieni 1816) zaszła wielka zmiana w moich rozmyślaniach. Dostałem się pod wpływ określonej wiary i dogmat wywarł na mym umyśle wrażenie które, dzięki łasce Boga, nigdy nie zostało starte ani zaciemnione[2]. W tym czasie zaczął studiować dzieła Thomasa Scotta, Thomasa Newtona i Josepha Milnera. John Henry Newman naukę kontynuował w anglikańskim Oksfordzie. Studiował tam m.in. teksty Arystotelesa i Platona.
W pierwszych latach bytności na oksfordzkim uniwersytecie Newman zetknął się z grupą noetyków, których cechował szeroko pojęty liberalizm w sprawach wiary. W tym czasie rozwinął się intelektualnie, zmierzając ku racjonalizmowi, z którym później toczył zacięty bój. Newman zasłynął jako adwersarz liberalizmu, ultramontanizmu i relatywizmu w religii, a także jako przeciwnik sceptycyzmu. Podjął walkę z francuskim pozytywizmem, materializmem i racjonalizmem.
Czołowy myśliciel nowożytny
Myśl filozoficzna Johna Henry’ego Newmana była nowatorska. Przedmiot jego rozważań stanowił Bóg i człowiek. Newman nie był teoretykiem, ale praktykiem zajmującym się filozofią w sposób niesystematyczny. Jako jeden z czołowych myślicieli nowożytnych w swojej filozofii koncentrował się na człowieku. Oponował, gdy zarzucano religii objawionej wrogość wobec rozwoju nauki i filozofii. Polemizował z racjonalizmem i empiryzmem, opowiadając się za tzw. „trzecią drogą”. Negował radykalny racjonalizm Kartezjusza i skrajny empiryzm Locke’a. Nie odrzucał do końca roli rozumu w dochodzeniu do prawdy. W przeciwieństwie do poglądów Locke’a na temat umysłu jako czystej karty, umysł w opinii Newmana jest kartą zapisaną przez Boga. Platon z Oksfordu harmonijnie łączył wiarę z rozumem. Uważał, iż sam rozum nie jest w stanie ogarnąć idei Boga. Wiara jest potrzebna tam, gdzie zawodzi intelekt.
Na kartach „Logiki wiary” John Henry Newman przedstawił oryginalną myśl filozoficzną. Wymienił trzy akty umysłowe: wątpienie, wnioskowanie oraz przyświadczenie, podkreślając iż wątpienie wyraża pytanie, wnioskowanie akt wnioskowania, zaś przyświadczenie twierdzenie. Analizował takie pojęcia, jak: pojmowanie (uświadomienie) i przyświadczenie (akt zgody), które zaliczane są do kategorii sądów. Oksfordzki myśliciel wyróżniał przyświadczenie pojęciowe i realne. To drugie, w przeciwieństwie do pierwszego, angażuje rozum i emocje. Przyświadczenie realne lub rzeczywiste, jak twierdził angielski uczony, jest dużo bardziej przekonywujące niż przyświadczenie pojęciowe, ponieważ jest ono konkretne i doświadczalne. Za najistotniejszy „organ poznawczy” Newman uznawał sumienie, które jest głosem samego Boga. To sumienie osądza każdy nasz czyn z punktu widzenia jego moralności. W „Liście do Księcia Norfolk o sumieniu” zanotował: Sumienie jest pierwotnym namiestnikiem Chrystusa, prorokiem w swoich doniesieniach, monarchą w swojej stanowczości, kapłanem w swoich błogosławieństwach i klątwach [3].
[1] Ks. P. Karpiński, Kardynał John Henry Newman, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008, s. 7.
[2] J. H. Newman, Apologia pro vita sua, Wydawnictwo Mariackie, Kraków 1948, s. 30.
[3] J. H. Newman, List do Księcia Norfolk o sumieniu, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2002, s. 44.
Justyna Majewska-Michy
organizator sympozjów naukowych i debat o charakterze ekumenicznym; niezależny publicysta; członek Polskiego Towarzystwa Historycznego; specjalizuje się w tematyce poświęconej Kościołowi anglikańskiemu i osobie Johna Henry’ego Newmana; jej drugim domem jest Francja;
to kolejny artykuł Autorki na filipini.eu
.webp)
