W związku z przeszło miesięczną hospitalizacją papieża Franciszka, coraz więcej mówi się o jego ewentualnej rezygnacji. Najbliżsi współpracownicy Ojca Świętego zaprzeczają jednak, by miało do tego dojść w najbliższym czasie. Adwokat kościelny dr Michał Poczmański opowiada w rozmowie z Onetem o kulisach najbardziej tajemniczych wyborów na świecie, czyli konklawe.
Szymon Piegza, Onet: Kto rządzi Kościołem katolickim, gdy papież umiera lub rezygnuje?
Michał Poczmański: W całym Kościele katolickim rozpoczyna się okres sede vacante, czyli wakatu na Stolicy Apostolskiej.
W tym czasie władza papieska nie przechodzi na żadną osobę ani instytucję – Kościół oczekuje na wybór nowego następcy św. Piotra. Kolegium Kardynalskie pełni funkcję doradczą i organizuje konklawe, ale nie sprawuje pełni władzy nad Kościołem.
To kto zarządza Watykanem?
Kardynał kamerling, który równocześnie organizuje pogrzeb papieża (w przypadku śmierci) oraz przygotowania do wyboru nowego zwierzchnika Kościoła. w tej chwili tę funkcję pełni kardynał Kevin Farrell. Został mianowany na to stanowisko przez papieża Franciszka 14 lutego 2019 r.
Wielka tajemnice konklawe. „Kardynałom nie wolno kontaktować się ze światem”
Inna bardzo ważna postać to dziekan Kolegium kardynalskiego.
Gdy papież umiera lub rezygnuje, to właśnie dziekan ogłasza datę rozpoczęcia konklawe i kieruje obradami kardynałów. W czasie sede vacante przewodniczy spotkaniom kardynałów i czuwa nad organizacją konklawe.
Jeśli papież zmarł, dziekan często przewodniczy także uroczystościom pogrzebowym.
Rozpoczęcie konklawe w 2013 r., Bazylika św. Piotra w Watykanie
Jego rola jest też kluczowa w samym procesie wyboru nowego zwierzchnika Kościoła.
Dokładnie. Po zakończeniu głosowania dziekan podchodzi do wybranego kandydata i zadaje mu dwa najważniejsze pytania: czy przyjmuje wybór oraz jakie imię wybiera. Po uzyskaniu odpowiedzi informuje zgromadzonych kardynałów i cały świat o decyzji nowego papieża.
Dziekan Kolegium kardynalskiego wybierany jest spośród tzw. kardynałów biskupów, a jego nominacja wymaga zatwierdzenia przez papieża. Warto dodać, iż jeżeli ukończył 80 lat, nie może już brać udziału w głosowaniu podczas konklawe, ale przez cały czas pełni funkcję przewodniczącego. To właśnie on symbolicznie wprowadza nowo wybranego papieża w początek jego pontyfikatu.
Jak długo może trwać okres sede vacante, czyli pustego tronu?
Zgodnie z konstytucją Universi Dominici Gregis, konklawe powinno rozpocząć się między 15. a 20. dniem po śmierci papieża. Jednak Benedykt XVI, w motu proprio Normas Nonnullas z 2013 r., dopuścił możliwość jego przyspieszenia, jeżeli wszyscy kardynałowie elektorzy są już obecni w Rzymie. W przypadku rezygnacji papieża konklawe może zostać zwołane szybciej, ponieważ nie obowiązuje okres żałoby.
Kardynałowie mogą zrezygnować z udziału w konklawe z powodów zdrowotnych lub innych poważnych przyczyn. W takim przypadku informują o tym dziekana.
Konklawe to chyba najbardziej tajemnicze wybory na świecie.
Głównie dlatego, iż kardynałom nie wolno kontaktować się ze światem zewnętrznym, a także zawierać formalnych porozumień dotyczących wyboru papieża. Składają specjalną przysięgę zobowiązującą ich do zachowania w tajemnicy przebiegu wyborów.
Jej złamanie grozi surowymi konsekwencjami, w tym ekskomuniką. Zresztą nie tylko kardynałowie podlegają tej karze.
Kto jeszcze?
Ekskomunika grozi również osobom, które – choć nie są kardynałami – muszą uczestniczyć w konklawe z racji pełnionych obowiązków, np. sekretarzom, pracownikom pomocniczym czy lekarzom. Zakaz ujawniania jakichkolwiek informacji o przebiegu wyborów obowiązuje ich tak samo, jak elektorów.
Procedury konklawe. Nazwisko kandydata na specjalnej karcie i tajne głosowanie
Jak przebiega samo konklawe?
Wybory nowego papieża rozpoczynają się Mszą pro eligendo Pontifice w Bazylice św. Piotra. Następnie kardynałowie udają się do Kaplicy Paulińskiej na krótką modlitwę, po czym w uroczystej procesji przechodzą do Kaplicy Sykstyńskiej. Tam śpiewają hymn Veni Creator Spiritus, prosząc Ducha Świętego o światło w wyborze nowego papieża.
Każdy elektor zajmuje wyznaczone mu miejsce zgodnie z hierarchią, a po złożeniu przysięgi tajemnicy rozpoczyna się głosowanie.
Elektorzy to kardynałowie należący do Kolegium Kardynalskiego, którzy nie ukończyli 80. roku życia.
Na dzień 1 marca 2025 r. Kolegium kardynalskie liczyło 252 członków, z których 137 miało prawa elektorskie, czyli byli kardynałami poniżej 80. roku życia uprawnionymi do udziału w konklawe.
Rozpoczęcie konklawe w 2013 r.
I to oni wybierają papieża.
Elektorzy oddają głosy, wpisując nazwisko kandydata na specjalnej karcie do głosowania. Głosowanie ma być tajne. Wpisanie więcej niż jednego nazwiska, nie wpisanieżadnego lub dodanie oznaczeń sprawia, iż głos zostaje uznany za nieważny.
Na czas konklawe wszyscy kardynałowie-elektorzy mieszkają w Domu Świętej Marty w Watykanie, gdzie obowiązuje ich całkowita izolacja od świata zewnętrznego.
Tajemnice konklawe. „Papieżem może zostać każdy ochrzczony mężczyzna, choćby jeżeli nie jest kapłanem”
Wróćmy do samego głosowania. Czy kardynałowie w wyborze nowego Ojca Świętego muszą być jednomyślni?
Oczywiście, iż nie. Do wyboru wymagana jest większość 2/3 ważnie oddanych głosów. jeżeli w pierwszym głosowaniu nikt nie uzyska takiego wyniku, procedura jest powtarzana aż do skutku.
Każdego dnia mogą odbyć się maksymalnie cztery głosowania – dwa rano i dwa po południu. jeżeli po trzech dniach (czyli maksymalnie 12 głosowaniach) żaden kandydat nie zostanie wybrany, zarządzana jest jednodniowa przerwa na modlitwę i refleksję.
Co w sytuacji, gdy po tygodniu kardynałowie przez cały czas nie potrafią dojść do porozumienia?
Prawo kościelne przewiduje takie sytuacje. Wówczas po trzech dniach głosowania zarządzana jest jednodniowa przerwa na modlitwę i medytację. Proces ten może być powtarzany kilkukrotnie.
Jeśli jednak po 33–34 głosowaniach przez cały czas nie uda się wyłonić nowego papieża, kardynałowie mogą zdecydować, iż dalszy wybór będzie ograniczony do dwóch kandydatów z największą liczbą głosów. Kardynałowie mogą także zdecydować, iż zamiast większości 2/3 nowy papież zostanie wybrany zwykłą większością, czyli 50 proc. plus jeden głos.
Papież Franciszek zaraz po ogłoszeniu kolejnym papieżem, marzec 2013 r.
Najdłuższe konklawe w historii było XIII w. i trwało aż 33 miesiące, czyli prawie trzy lata. Wtedy kardynałowie zgodzili się na wybór Tebaldo Viscontiego. Co ciekawe, w momencie wyboru nie był choćby kapłanem. Czy przez cały czas papieżem może zostać mężczyzna, który nie ma choćby święceń?
Teoretycznie papieżem może zostać każdy ochrzczony mężczyzna, choćby jeżeli nie jest kapłanem. Jednak w praktyce od wieków wybiera się wyłącznie kardynałów, którzy są już biskupami lub przynajmniej kapłanami.
Jeśli kardynałowie wybraliby osobę spoza tego grona, musiałaby ona najpierw przyjąć święcenia kapłańskie i biskupie. Tak było właśnie w przypadku Tebaldo Viscontiego, który w momencie wyboru nie był duchownym. Gdy w końcu zgodził się na objęcie urzędu, przyjął wszystkie święcenia i został papieżem Grzegorzem X.
Mało prawdopodobne, by to miało się powtórzyć.
Kardynałowie wybierają spośród siebie, a prawo kościelne wręcz przewiduje, iż nowy papież powinien być biskupem. jeżeli nim nie jest, musi natychmiast przyjąć sakrę biskupią. Ostatnim papieżem, który przed wyborem nie był kardynałem, był Urban VI w XIV w. Od tamtej pory żaden papież nie pochodził spoza kolegium.
Czy Kościół jest gotowy na rezygnację papieża? Prawnik wskazuje odpowiednie procedury
Swoją wizję tego, jak może wyglądać wybór papieża, przedstawił niedawno Edward Berger w oscarowym filmie „Konklawe”. Z jego obrazu wynika, iż wybór papieża to nie natchnienie Ducha Świętego, ale efekt intryg i grup interesów, które spiskują przeciwko sobie. Czy to realny scenariusz?
Taka interpretacja, choć dramatyczna i atrakcyjna dla widza, jest uproszczeniem. W rzeczywistości wybór papieża to złożony proces, w którym uczestniczą kardynałowie z całego świata. Chociaż oficjalnie uznaje się, iż decyzje te są inspirowane przez Ducha Świętego, nie można wykluczyć wpływu ludzkich ambicji, przekonań czy różnic teologicznych. Jednak sprowadzanie całego procesu jedynie do intryg i walki o władzę, byłoby niesprawiedliwe.
Wybór papieża to także czas modlitwy, refleksji i poszukiwania konsensusu wśród kardynałów, którzy pragną dobra Kościoła. Ostatecznie, choć elementy ludzkie są nieodłączną częścią tego procesu, wielu wierzy, iż to Duch Święty kieruje ich decyzjami, prowadząc do wyboru odpowiedniego przywódcy na dany czas.
Warto pamiętać, iż filmy fabularne, takie jak „Konklawe”, mają na celu przede wszystkim dostarczenie rozrywki i nie zawsze oddają pełni rzeczywistości.
Od miesiąca, gdy papież Franciszek trafił do szpitala, spekuluje się o jego rezygnacji. Czy Kościół jest gotowy na taką możliwość?
Pod względem prawnym Kościół katolicki na pewno jest na to odpowiednio przygotowany. Rezygnacja papieża została przewidziana w Kodeksie Prawa Kanonicznego (kan. 332 §2), który stanowi, iż musi być ona dobrowolna i publicznie ogłoszona, ale nie wymaga zatwierdzenia przez żadną władzę kościelną.
Choć rezygnacja z urzędu Biskupa Rzymu wciąż uznawana jest za wydarzenie nadzwyczajne, nie jest całkowitym precedensem. Przed Benedyktem XVI w 2013 r. podobne przypadki miały miejsce w historii, choć bardzo rzadko – najsłynniejszym był Celestyn V w 1294 r.
Czy papież Franciszek zdecyduje się na taki krok? Tego nie wiemy. To pozostaje wyłącznie w jego gestii.
Chcesz porozmawiać z autorem? Napisz: szymon.piegza@redakcjaonet.pl
Czytaj inne artykuły tego autora tutaj.
