KARTKA Z KALENDARZA LITURGICZNEGO: 11 Października.

W tym celu kazał z własnych, a swych funduszów odnowić dostojny istniejący już od dawna w Rzymie pomnik Soboru Efeskiego, a mianowicie łuk triumfalny w bazylice Najświętszej Maryi Panny Większej na Eskwilinie, jak również nawę poprzeczną tego kościoła. Jeden z poprzedników Piusa Sykstus III, ozdobił ten łuk wspaniałą mozaiką, która jednak z czasem uległa zniszczeniu. Ponadto Papież omówił w encyklice myśli przewodnie Soboru powszechnego w Efezie; w szczególności zaś chcąc głębiej wpoić w serca wiernych naukę o tak wzniosłej Tajemnicy, objaśnił, obszernie i w duchu pobożnej miłości jedyny w swoim rodzaju Przywilej Macierzyństwa Bożego, którym Najświętsza Marya Panna została obdarzona. Równocześnie Papież przedstawił błogosławioną między niewiastami, Matkę Bożą, Maryę, oraz Świętą Rodzinę Nazaretańską jako najdoskonalszy Wzór godności i świętości chrześcijańskiego małżeństwa i religijnego wychowania młodzieży. Aby wreszcie wielkie to wydarzenie nie było pozbawione także i liturgicznego pomnika, Papież nakazał, aby uroczystość Bożego Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny z własną Mszą i własnym Oficjum obchodzono corocznie w całym Kościele dnia 11 października w rycie zdwojonym II klasy”.

2. Msza (Ecce, Virgo).

Wszystkie teksty zmienne odnoszą się do Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny. Pierwsze dwa śpiewy (Introit i Graduał) zaczerpnięte są ze Starego Testamentu, śpiewy zaś Mszy wiernych z Nowego. W Introicie przemawia Izajasz Prorok: „Oto Panna pocznie i porodzi Syna”. Bezpośrednio potem słyszymy psalm Bożego Narodzenia (97): „Śpiewajcie Panu pieśń nową, bo uczynił cuda”: Cudem tym jest Narodzenie Pana Jezusa z Dziewicy. W Kolekcie (z „Rorate”) wyznajemy wiarę w Bożą Rodzicielkę (Theotokos): „…aby nas Orędownictwem Swym wspierała Ta, w Którą jako w Boga Rodzicielkę prawdziwie wierzymy”. Lekcja jest jednym z najpiękniejszych tekstów, jakie Liturgia odnosi do Matki Bożej: „Ja jako winny szczep wydałam wdzięczną wonność, a kwiaty moje owocami czci i bogactwa”. O jakim owocu mowa, objaśnia nam proroctwo mesjańskie, zawarte w Graduale: „Wynijdzje różdżka z korzenia Jessego”. Tym więc Owocem jest Syn Boży. Dlatego też Maryę nazywamy Matką Pięknej Miłości; wzywa Ona nas: „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy mnie pragniecie, i najedzcie się owoców Moich”. Śpiew Alleluja stawi Dziewiczą Bożą Rodzicielkę. W Ewangelii spodziewalibyśmy się raczej opisu Zwiastowania Anielskiego, a tymczasem słyszymy w niej opowiadanie o odnalezieniu dwunastoletniego Jezusa w świątyni. Z jednej bowiem strony wydarzenie to ukazuje nam głębokie przeżycie Macierzyńskiego Serca Maryi; z drugiej zaś strony w tej właśnie scenie Pan Jezus po raz pierwszy powołuje się na Swe Bóstwo, nazywa bowiem Boga Ojcem Swoim. Widzimy tu Pana Jezusa równocześnie jako Syna Maryi i Syna Ojca Niebieskiego: „Oto ojciec twój i Ja, bolejąc szukaliśmy ciebie”. — „Czyż nie wiedzieliście, iż w tym, co jest Ojca Mego, być winienem?” Ze słów antyfony na Ofiarowanie przebija ból owych tak ciężkich chwil, którym Marya musiała opłacić Swe Boże Macierzyństwo (rozterka Józefa). W antyfonie na Komunię Świętą radujemy się z Jej Bożego Macierzyństwa: „Błogosławione wnętrzności Maryi Dziewicy, które nosiły Syna Ojca Przedwiecznego”

3. Pomnik Soboru Efeskiego.

Do jakiego stopnia orzeczenie Soboru Efeskiego poruszyło ówczesne umysły, dowodzi bazylika Najświętszej Maryi Panny Większej w Rzymie. Za pontyfikatu Sykstusa III kościół ten, pochodzący z IV wieku, został przebudowany i poświęcony pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Można by go nazwać pomnikiem wzniesionym na pamiątkę Soboru Efeskiego. Szczególną zaś pamiątkę tego Soboru stanowi nadto łuk triumfalny, znajdujący się w tym kościele, a ozdobiony przez Sykstusa III wspaniałą mozaiką. Pius XI kazał tę mozaikę odnowić i nazwał ją wyraźnie pomnikiem soboru efeskiego. Przyjrzyjmy się jej dokładniej.

Nadmieniliśmy już poprzednio, iż mozaika na łuku triumfalnym wykonana została z polecenia Papieża Sykstusa III i jest jedynym tego rodzaju dziełem sztuki z owych czasów. Przedstawia ona jedenaście scen, które stanowią wymowną ilustrację orzeczenia Soboru. Są to przeważnie sceny z Dzieciństwa Pana Jezusa, potwierdzające dwie Prawdy Wiary: Bóstwo Chrystusa Pana i Boże Macierzyństwo Maryi. Tematy obrazów zaczerpnięte są z Ewangelii, a także z apokryfu pseudo-Mateusza. W pośrodku łuku widnieje rzadko spotykane wyobrażenie tronu (hetoimasia) ze wszystkimi insygniami królewskimi Chrystusa Pana. Tron otaczają symboliczne postacie Ewangelistów i dwaj książęta Apostołów. Poniżej umieszczony jest napis: „Sykstus, Biskup, ludowi Bożemu”. Tron ten jest wyobrażeniem Bosko-królewskiej Godności Chrystusa Pana, którą Sobór Efeski uroczyście orzekł i ogłosił. Boczne obrazy rozmieszczone są w czterech kondygnacjach. Na dole zaś widnieje obraz Kościoła powszechnego w tradycyjnym ujęciu, tzn. pod postacią owiec, przybywających z Jerozolimy (żydzi) i z Betlejem (świat pogański). Na owych wyższych kondygnacjach umieszczonych jest osiem obrazów z Dzieciństwa Pana Jezusa.

Wilpert, uwypuklając myśl przewodnią artysty, w następujący sposób objaśnia te obrazy: „Cykl rozpoczyna się od unaocznienia chwili, w której Logos przybiera Ciało w Maryi. Józef, któremu starszyzna przyznała Rękę Maryi po próbie z Łaskami, boleje nie wiedząc o nadprzyrodzonym Poczęciu Swej Oblubienicy. Anioł jedna rozprasza jego wątpliwości. W czasie ofiarowania Pana Jezusa w świątyni Bóstwo Jego uznane zostanie nie tylko przez Symeona i prorokinię Annę, ale także przez przełożonego świątyni, a zatem przez najznamienitszą część synagogi. Z tą chwilą w oczach artysty nie ma już żadnego usprawiedliwienia dla żydów, którzy w zaślepieniu swym nie chcą uwierzyć w Bóstwo Chrystusa Pana. Ale i poganie mają wszelkie powody po temu, żeby się wyrzec swej niedorzecznej wiary w bałwany i nawrócić się na Wiarę Chrystusową: bo oto Mędrcy ze Wschodu, a więc poganie, wyczytawszy w gwiazdach wieść o Narodzeniu się Syna Bożego, przybywają, aby uwielbić Dzieciątko. A choćby pewien egipski władca, przyjaciele jego, pogańscy filozofowie i całe wojsko przyjęli Wiarę Chrystusową, gdy 365 ich bożyszcz padło na twarz na ,kapitolu’ przed wywrzeć na widzach szczególnie głębokie wrażenie przez ukazanie tej sceny (zaczerpniętej z apokryfu), która tak bezwzględnie świadczyła o bezsilności pogańskich bożków: spodziewał się więc, iż wobec tak silnego argumentu poganie rzymscy będą się tłumnie garnęli na Łono Kościoła. Fakt, iż Chrześcijanie do niedawna jeszcze znosili prześladowania, bynajmniej nie stawał temu na przeszkodzie; bo przecież Bóg dopuścił, iż własny Syn Jego już od chwili Swego Narodzenia cierpiał najsroższe prześladowania: tuż po Jego Przyjściu na świat Herod godzi na życie Dzieciątka. Dziatki zaś, wymordowane na rozkaz tego okrutnika, już od najdawniejszych czasów uznane były w Kościele za Męczenników Wiary Chrystusowej” (*).

Zwróćmy jeszcze uwagę, iż na trzech obrazach Najświętsza Marya Panna przedstawiona jest w królewskich szatach, a więc jako Theotokos — Boża Rodzicielka. Czytelnicy będą prawdopodobnie oczekiwać objaśnienia obrazu apokryficznego. Otóż według opowieści pseudo-Mateusza „Święta Rodzina [podczas ucieczki do Egiptu] przybyła do miasta Sanna. Że zaś Marya i Józef nie znali tam nikogo, u kogo by mogli znaleźć przytułek, udali się do świątyni zwanej przez Egipcjan capitolium: było tam ustawionych 365 posągów bożków, którym poganie cześć oddawali. I oto zaledwie Marya z Dzieciątkiem przestąpiła próg świątyni, wszystkie bożki padły na twarz i rozbiły się na kawałki. Na wieść o tym władca miasta, imieniem Afrodozjusz, udał się wraz z całym swym wojskiem do świątyni: gdy zaś na własne oczy zobaczył porozbijane posągi, ukląkł przed Maryą i uwielbiał Dzieciątko u Jej piersi. Następnie wygłosił do swych przyjaciół i do żołnierzy krótkie przemówienie, w którym dowiódł Bóstwa Dziecięcia i wezwał wszystkich do przyjęcia Wiary Chrześcijańskiej. W następstwie całe miasto uwierzyło w Chrystusa Pana”.

Cała zatem mozaika jest jak gdyby hymnem pochwalnym ku czci Bóstwa Chrystusa Pana i Bożego Macierzyństwa Maryi. Musimy jeszcze dodać, iż z łukiem triumfalnym harmonizuje absyda bazyliki, gdzie wyobrażone jest również w mozaice ukoronowanie Najświętszej Panny. Jakkolwiek zaś mozaika ta pochodzi z wieków średnich, to jednak — według zapewnienia Wilperta tematyka jej wzorowana jest na mozaice z czasów Sykstusa.

—————————————————————

Przypisy do powyższego rozważania:

(*) Wilpert, Die romischen Mosaikea u. Malereien flIerder). t. 1. s. 495

Demetriusz I zdobywa władzę

„Roku setnego pięćdziesiątego i pierwszego Demetrius, syn Selewków, wyjechał z Rzymu i przy ciągnął z trochą mężów do miasta nad morzem, i królował tam. I stało się, gdy wszedł do domu królestwa ojców swoich, pojmało wojsko Antiocha i Lisjasza, aby je przedeń przywiedli. I dowiedział się tego, i rzekł: Nie ukazujcie mi oblicza ich. I pobiło je wojsko. A Demetrius usiadł na stolicy królestwa swego.

Demetriusz wysyła swe wojsko do Judei

I przyszli do niego mężowie złośliwi i niezbożni z Izrael i hetman Alcymus, który chciał być kapłanem. I oskarżyli lud przed królem, mówiąc: Juda z bracią swą wytracił wszystkich przyjaciół twoich i nas rozpędził z ziemie naszej. A przetoż teraz poślij męża, któremu ufasz, aby jechał i oglądał wszystko wyniszczenie, które nam poczynił i krainom królewskim, a żeby pokarał wszystkie przyjaciół jego i ich pomocników. I obrał król z przyjaciół swych Bachida, który panował za Rzeką, zacnego w królestwie i wiernego królowi, i posłał go, aby oglądał wyniszczenie, które poczynił Juda, ale i Alcyma niezbożnego wysadził na kapłaństwo i rozkazał mu, aby uczynił pomstę nad synami Izraelskimi. I ruszyli się, i przyciągnęli z wielkim wojskiem do ziemie Judzkiej, i posłali posłów, i mówili do Judy i do braćmi jego słowy spokojnymi na zdradzie. I nie dbali na mowy ich, bo widzieli, iż przyjechali z wojskiem wielkim. I zeszli się do Alcyma i do Bachida zebranie doktorów zakonnych, żądać słusznych rzeczy, a najpierwsi asydejczycy, którzy byli z synów Izraelskich, i żądali od nich pokoju. Bo mówili: Człowiek kapłan z nasienia Aaronowego przyjechał, nie zdradzi nas. I mówił z nimi słowa spokojne, i przysiągł im, mówiąc: Nie uczynimy wam nic złego ani przyjaciołom waszym. I uwierzyli mu, i pojmał z nich sześćdziesiąt mężów, i zabił ich dnia jednego, według słowa, które napisano: Ciała świętych twoich i krew ich wylali około Jeruzalem, a nie było, kto by pogrzebał”.