Jąkaj się, stękaj, mamrocz – ale pisz. Świat Chavy Rosenfarb

W języku jidysz się po prostu nie płacze, a wypłakuje się oczy. Przekleństwa nie są krótkie i w punkt, a długie, zawiłe, często zabawne. Mają one brzmieć nieprawdopodobnie, bo i tak się nie spełnią – mówiła Chava Rosenfarb.

Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” wiosna 2025. W wolnym dostępie można przeczytać jedynie jego fragment. W całości jest otwarty tylko dla prenumeratorów naszego pisma i osób z wykupionym pakietem cyfrowym. Subskrypcję można kupić TUTAJ.

„I z błaganiem przypominam ci to stare, niewypełnione przykazanie: Nie zabijaj! Mój synu, realizując je, nie wyeliminujesz śmierci ze świata natury, ale – uczyń sobie tę przysługę – nie bądź za nią współodpowiedzialny” – ten apel zawarła Chava Rosenfarb, ocalała z łódzkiego getta, w swojej monumentalnej, trzytomowej powieści Drzewo życia¹.

Była jedną z najwybitniejszych pisarek tworzących po II wojnie światowej w języku jidysz. Oprócz trzytomowego Drzewa życia – w którym opisała tragiczną codzienność Żydów po wybuchu II wojny światowej, a w szczególności życie w łódzkim getcie – jest autorką wierszy, esejów, opowiadań i kilku powieści. Akcja tych ostatnich zawsze toczy się w Polsce, do której po wojnie przyjechała na krótko tylko raz. W swoich książkach Rosenfarb niezwykle plastycznie sportretowała zamordowany świat żydowskiej społeczności. Świat, który w Polsce budowali także jej najbliżsi.

Urodziła się 9 lutego 1923 r. w Łodzi. Była jedną z dwóch córek Abrahama i Simy Rosenfarb. Wychowała się w środowisku bundowskich, świeckich Żydów. Bund² (właśc. Algemejner Jidiszer Arbeterbund in Lite, Pojln un Rusland, czyli Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji) to żydowska partia socjalistyczna, która cieszyła się ogromnym poparciem wśród żydowskich robotników w przedwojennej Polsce. Została utworzona w 1897 r. w Wilnie i początkowo działała w Rosji, a w okresie międzywojennym w II RP. Została zlikwidowana w 1948 r. po objęciu władzy w Polsce przez komunistów.

Tekst ukazał się w kwartalniku „Więź” wiosna 2025 w dziale „Dzieci Abrahama”.