Dominicantes. Ile osób naprawdę chodzi do kościoła?

Zdjęcie: Ile osób w Polsce uczestniczy we mszy świętej

Czym jest wskaźnik dominicantes?

Wskaźnik dominicantes to jeden z najważniejszych mierników religijności katolików w Polsce. Określa on odsetek wiernych zobowiązanych do uczestnictwa w niedzielnej mszy świętej, którzy faktycznie biorą w niej udział. Wskaźnik ten oddaje nie tylko poziom praktyk religijnych, ale także zmiany w społecznym nastawieniu do religii i Kościoła.

Nazwa pochodzi z łaciny – dominica oznacza niedzielę, a dominicantes dosłownie znaczy „uczestniczących w niedzieli”.

Jak powstają te dane?

Od lat 80. XX wieku Kościół Katolicki w Polsce prowadzi ogólnopolskie, systematyczne liczenie wiernych. Badanie:

• odbywa się w jedną z niedziel października,
• obejmuje ponad 10 tysięcy parafii,
• polega na fizycznym liczeniu uczestników mszy,
• porównuje ich liczbę z liczbą wiernych „zobowiązanych”.

Za zobowiązanych uznaje się katolików:

• od 7. roku życia,
• z wyłączeniem osób ciężko chorych i mających poważne trudności w poruszaniu się.

Kościół szacuje, iż grupa zobowiązanych stanowi ok. 82% wszystkich katolików w Polsce.

Wyniki publikowane są w prestiżowym roczniku „Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia”, opracowywanym przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK).

Mimo głosów krytycznych dotyczących precyzji tego systemu – zwłaszcza w kontekście migracji zarobkowej czy „podwójnego liczenia” osób uczestniczących w nabożeństwach różańcowych – dominicantes pozostaje najbardziej wiarygodnym i jedynym tak masowym narzędziem badania praktyk religijnych w Polsce.

Ile osób w Polsce chodzi do kościoła?

Zgodnie z najnowszymi danymi ISKK:

W 2024 roku wskaźnik dominicantes w Polsce wyniósł 29,6%.

Oznacza to, że:

• mniej niż 3 na 10 zobowiązanych katolików uczestniczy w niedzielnej mszy,

• Polska po raz pierwszy w historii znalazła się trwale poniżej poziomu 30%.

Wskaźnik dominicantes w Polsce na przestrzeni lat
opracowanie ciekawestatystyki.pl na podstawie danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego

Co prawda w porównaniu z 2023 rokiem odnotowano wzrost o 0,6 punktu procentowego, ale nie zmienia to długoterminowego trendu. Choć w kategoriach bezwzględnych zmiana ta może wydawać się niewielka, dla hierarchii kościelnej jest ona sygnałem, iż odpływ wiernych ze świątyń nie ma już charakteru lawinowego, jaki obserwowano bezpośrednio po pandemii, gdy wskaźnik ten gwałtownie spadł z poziomu blisko 37%.

Historia wskaźnika dominicantes: od 50% do poniżej 30%

Lata 80. – religia i opór

W czasach PRL uczestnictwo w mszy miało wymiar nie tylko religijny, ale i polityczny. Kościół był przestrzenią wolności i sprzeciwu wobec władzy komunistycznej.
Efekt?

• wskaźnik dominicantes przekraczał 50–55%,

• Polska była absolutnym wyjątkiem na tle Europy.

Po 1989 roku – powolny, ale stały spadek

Po transformacji ustrojowej religijność zaczęła stopniowo tracić funkcję tożsamościową. Od początku XXI wieku:

• obserwujemy systematyczny spadek frekwencji,

• szczególnie silny w dużych miastach i wśród młodych.

Pandemia jako punkt zwrotny

Pandemia COVID-19 była momentem przełomowym:

• w 2020 roku liczenie wiernych się nie odbyło,

• lockdowny i transmisje online zmieniły nawyki religijne,

• po pandemii frekwencja nie wróciła do wcześniejszych poziomów.

Wskaźnik spadł gwałtownie z ok. 37% do poziomu poniżej 30% – i tam już pozostał.

Dlaczego wskaźnik dominicantes spada?

Spadek wskaźnika dominicantes w Polsce można przypisać kilku czynnikom:

• Sekularyzacja społeczeństwa – Współczesne społeczeństwo coraz bardziej oddala się od instytucji religijnych. Zwłaszcza wśród młodych ludzi widać rosnący dystans wobec Kościoła Katolickiego, co jest częścią szerszego trendu sekularyzacji, widocznego w całej Europie.
• Skandale związane z Kościołem – W ostatnich latach ujawnienie licznych skandali, w tym dotyczących nadużyć seksualnych w Kościele, podważyło zaufanie wielu wiernych do instytucji. W konsekwencji część katolików dystansuje się od praktyk religijnych.
• Zmiany kulturowe i społeczne – Współczesna kultura, skupiona na indywidualizmie i konsumpcjonizmie, często nie sprzyja regularnym praktykom religijnym. Wielu Polaków, zwłaszcza w miastach, preferuje spędzanie wolnych dni na innych aktywnościach, co wpływa na mniejszą frekwencję na mszach.
• Pandemia COVID-19 – zmieniła sposób przeżywania wiary i zachęciła do alternatywnych form uczestnictwa, takich jak msze online.

Ogromne różnice regionalne: Polska dwóch prędkości religijnych

Wskaźnik dominicantes nie jest równy w całym kraju. Znaczne różnice widoczne są między poszczególnymi regionami Polski. Najwyższe wartości wskaźnika odnotowuje się w południowej Polsce, szczególnie w województwach podkarpackim i małopolskim, gdzie wskaźnik ten może wynosić nawet 60%.

Z kolei w zachodnich województwach, jak zachodniopomorskie czy lubuskie, udział wiernych w niedzielnych mszach wynosi poniżej 20%. Wpływ na te różnice mają zarówno historyczne uwarunkowania, jak i struktura demograficzna poszczególnych regionów.

Dominicantes w Polsce wg parafii
opracowanie Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego

Polska to kraj, w którym wciąż można spotkać diecezję, gdzie co niedzielę 60% ludzi idzie do kościoła, i taką, gdzie robi to mniej niż 18%. Niezmiennym liderem religijności w Polsce jest diecezja tarnowska. W 2024 roku wskaźnik dominicantes wyniósł tam imponujące 62,3%, co oznacza, iż ponad dwie trzecie zobowiązanych mieszkańców tego regionu co niedzielę pojawia się w kościele. To wynik ponad trzykrotnie wyższy niż w diecezjach o najniższej frekwencji.

Na drugim biegunie statystyk znajduje się diecezja szczecińsko-kamieńska, gdzie wskaźnik dominicantes wyniósł jedynie 17,6%. Podobnie niskie wyniki odnotowano w diecezji warszawskiej (19,9%) oraz w diecezji łódzkiej. To zróżnicowanie pokazuje, iż wyzwania stojące przed duszpasterzami w różnych częściach kraju są diametralnie inne.

Znaczenie wskaźnika dla Kościoła i społeczeństwa

Dla Kościoła Katolickiego wskaźnik dominicantes, obok wskaźnika communicantes, jest jednym z kluczowych narzędzi oceny kondycji religijnej wiernych. Spadająca frekwencja na mszach jest wyzwaniem, które wymaga refleksji nad sposobami przyciągnięcia wiernych do Kościoła. W odpowiedzi na te zmiany Kościół podejmuje różne inicjatywy duszpasterskie, takie jak zwiększanie zaangażowania świeckich, organizowanie rekolekcji czy rozwijanie działalności charytatywnej.

Z drugiej strony, spadek wskaźnika dominicantes jest także wskaźnikiem przemian społecznych. Coraz więcej Polaków przyjmuje postawę „wierzę, ale nie praktykuję”, co oznacza, iż choć przez cały czas utożsamiają się z katolicyzmem, nie czują potrzeby regularnego uczestnictwa w liturgii.

Przyszłość wskaźnika dominicantes

Choć obecny trend jest spadkowy, nie oznacza to końca Kościoła w Polsce. Bardziej – jego transformację.

Kościół próbuje odpowiadać na zmiany poprzez:

• nową ewangelizację,

• duszpasterstwa młodzieżowe i akademickie,

• większą obecność w internecie i mediach społecznościowych,

• działalność społeczną i charytatywną.

Przyszłość wskaźnika dominicantes zależy w dużej mierze od tego, jak młode pokolenie odnajduje się w strukturach religijnych. Dane dotyczące uczestnictwa w lekcjach religii są w tym względzie bezlitosne.

A Ty jak to widzisz?

Czy spadek wskaźnika dominicantes to naturalny proces, czy realny problem społeczny?