Dominicantes. Ile osób chodzi do kościoła?

Czym jest wskaźnik dominicantes?

Samo pojęcie „dominicantes” pochodzi z łaciny i oznacza „uczestniczący w niedzieli” (od „dominica” – niedziela). Wskaźnik ten mierzy procent katolików, którzy wypełniają obowiązek uczestnictwa w niedzielnej mszy świętej. Od lat 80. XX wieku Kościół Katolicki w Polsce prowadzi systematyczne badania w tej kwestii. Co roku, w październiku, we wszystkich parafiach w kraju przeprowadzane jest tzw. „liczenie wiernych”. Wierni wchodzący do kościołów na mszę są liczeni, a liczba ta porównywana jest z liczbą zobowiązanych wiernych. Wskaźnik ten oddaje nie tylko poziom praktyk religijnych, ale także zmiany w społecznym nastawieniu do religii i Kościoła.

Polska, jako kraj o głębokich tradycjach katolickich, od lat wyróżniała się na tle Europy wysokim poziomem zaangażowania w praktyki religijne, w tym w uczestnictwo w niedzielnych mszach. Jednak w ostatnich dekadach dynamika tego wskaźnika zaczęła się zmieniać, co wywołuje szerokie dyskusje na temat transformacji religijności w Polsce.

Historia wskaźnika i jego ewolucja

Polska zawsze była krajem głęboko zakorzenionym w tradycji katolickiej, co znalazło swoje odzwierciedlenie w wysokich wskaźnikach uczestnictwa w mszach świętych, zwłaszcza w czasach PRL. Wtedy udział w niedzielnych mszach był nie tylko aktem religijnym, ale również wyrazem sprzeciwu wobec władzy komunistycznej, która starała się ograniczyć wpływ Kościoła. Kościół pełnił wówczas nie tylko rolę duchową, ale również stanowił przestrzeń dla społecznego oporu wobec władzy komunistycznej. Dlatego w latach 80. wskaźnik dominicantes przekraczał choćby 50%, co było imponującym wynikiem na tle innych państw Europy.

Jednak po transformacji ustrojowej, w latach 90., zaczęły się pojawiać pierwsze oznaki spadku liczby wiernych uczęszczających na niedzielne msze. W latach 80. wskaźnik dominicantes wynosił około 50-55%, jednak od początku XXI wieku zaczął stopniowo spadać, co odzwierciedla zmieniającą się dynamikę religijności Polaków.

Najnowsze dane Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK) pokazują, iż w 2022 roku w niedzielnej mszy świętej uczestniczyło w Polsce 29,5% zobowiązanych do tego katolików, co oznacza, iż trzy osoby na dziesięć zobowiązanych uczestniczyły w niedzielnej mszy. Jest to wyraźny spadek w porównaniu do poprzednich dekad, choć Polska przez cały czas pozostaje jednym z najbardziej religijnych państw w Europie. Warto jednak zauważyć, iż pandemia COVID-19 mogła znacząco wpłynąć na te wyniki, ograniczając możliwość uczestniczenia w nabożeństwach. W 2020 roku z powodu pandemii liczenie wiernych nie odbyło się.

Jako "zobowiązanych do uczestnictwa w mszy świętej" Kościół definiuje katolików w wieku co najmniej siedmiu lat, bez osób przewlekle chorych oraz osób starszych z trudnością poruszania się. Liczbę zobowiązanych wiernych Kościół szacuje na 82% wszystkich katolików.

Wskaźnik dominicantes w Polsce na przestrzeni lat; opracowanie ciekawestatystyki.pl na podstawie danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego

Dlaczego wskaźnik dominicantes spada?

Spadek wskaźnika dominicantes w Polsce można przypisać kilku czynnikom:

• Sekularyzacja społeczeństwa – Współczesne społeczeństwo coraz bardziej oddala się od instytucji religijnych. Zwłaszcza wśród młodych ludzi widać rosnący dystans wobec Kościoła Katolickiego, co jest częścią szerszego trendu sekularyzacji, widocznego w całej Europie.
• Skandale związane z Kościołem – W ostatnich latach ujawnienie licznych skandali, w tym dotyczących nadużyć seksualnych w Kościele, podważyło zaufanie wielu wiernych do instytucji. W konsekwencji część katolików dystansuje się od praktyk religijnych.
• Zmiany kulturowe i społeczne – Współczesna kultura, skupiona na indywidualizmie i konsumpcjonizmie, często nie sprzyja regularnym praktykom religijnym. Wielu Polaków, zwłaszcza w miastach, preferuje spędzanie wolnych dni na innych aktywnościach, co wpływa na mniejszą frekwencję na mszach.

Regionalne zróżnicowanie wskaźnika

Wskaźnik dominicantes nie jest równy w całym kraju. Znaczne różnice widoczne są między poszczególnymi regionami Polski. Najwyższe wartości wskaźnika odnotowuje się w południowej Polsce, szczególnie w województwach podkarpackim i małopolskim, gdzie wskaźnik ten może wynosić nawet 60%. Z kolei w zachodnich województwach, jak zachodniopomorskie czy lubuskie, udział wiernych w niedzielnych mszach wynosi poniżej 20%. Wpływ na te różnice mają zarówno historyczne uwarunkowania, jak i struktura demograficzna poszczególnych regionów.

Dominicantes w Polsce wg diecezji; opracowanie Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego

Znaczenie wskaźnika dla Kościoła i społeczeństwa

Dla Kościoła Katolickiego wskaźnik dominicantes, obok wskaźnika communicantes, jest jednym z kluczowych narzędzi oceny kondycji religijnej wiernych. Spadająca frekwencja na mszach jest wyzwaniem, które wymaga refleksji nad sposobami przyciągnięcia wiernych do Kościoła. W odpowiedzi na te zmiany Kościół podejmuje różne inicjatywy duszpasterskie, takie jak zwiększanie zaangażowania świeckich, organizowanie rekolekcji czy rozwijanie działalności charytatywnej.

Z drugiej strony, spadek wskaźnika dominicantes jest także wskaźnikiem przemian społecznych. Coraz więcej Polaków przyjmuje postawę „wierzę, ale nie praktykuję”, co oznacza, iż choć przez cały czas utożsamiają się z katolicyzmem, nie czują potrzeby regularnego uczestnictwa w liturgii.

Przyszłość wskaźnika dominicantes

Trendy wskazujące na spadek liczby wiernych uczęszczających na msze nie są unikalne dla Polski. W wielu krajach zachodnich proces ten zaszedł dużo dalej, co daje pewien obraz możliwej przyszłości. Kościół Katolicki w Polsce podejmuje różne inicjatywy, mające na celu przyciągnięcie młodych wiernych, jak np. ruchy nowej ewangelizacji, rozwój duszpasterstw akademickich czy inicjatywy internetowe.

Czy trend spadkowy wskaźnika dominicantes będzie kontynuowany? To pytanie, które zadają sobie zarówno socjologowie, jak i hierarchowie Kościoła. Wydaje się, iż wyzwania stojące przed Kościołem będą się pogłębiać, zwłaszcza w kontekście dalszej sekularyzacji oraz rosnącej roli mediów i technologii w życiu codziennym. Istnieje jednak możliwość, iż Kościół znajdzie nowe sposoby na dotarcie do młodszych pokoleń, na przykład poprzez rozwijanie obecności w mediach społecznościowych, inicjatywy duszpasterskie skierowane do rodzin czy działalność edukacyjną.

Spadek wskaźnika dominicantes nie oznacza końca Kościoła w Polsce. Wręcz przeciwnie, jest to wyzwanie, które skłania do refleksji i poszukiwania nowych dróg ewangelizacji. Kościół musi dostosować się do zmieniających się potrzeb wiernych, stawiając na dialog, otwartość i autentyczność.

A Ty co myślisz o tej sytuacji? Czy uważasz, iż spadek wskaźnika dominicantes jest problemem?

Image by freepik