Doktor anielski o aniołach
W naszych rozważaniach na temat wiedzy aniołów powiedzieliśmy już wiele na temat doskonałości poznania anielskiego, o doskonałej kontemplacji Boga przez dobrych aniołów; o tym, iż w sprawach leżących w porządku natury nie mogą się mylić. Przyszła więc w końcu pora, aby odpowiedzieć na pytanie chyba najbardziej nas interesujące, czyli jak znają nas aniołowie. Czy wiedzą, co sobie w danym momencie wyobrażam, czy wiedzą, o czym myślę i w końcu, czy znają moją przyszłość?
Ponieważ nie są to pytania łatwe, trzeba je zadać na końcu rozważań o poznaniu anielskim, abyśmy, już przygotowani wcześniejszymi próbami wniknięcia w myśl św. Tomasza z Akwinu, mogli wraz z nim na nie poprawnie odpowiedzieć. Myślę też, iż nie trzeba chyba nikomu wyjaśniać, jak ważne są udzielane tu odpowiedzi. o ile wiemy, w jaki sposób aniołowie nas znają, to możemy zrozumieć, w jaki sposób dobrzy aniołowie mogą nam pomagać i jakie zagrożenia płyną z pokus pochodzących od aniołów upadłych.
Myśli serca i odczucia woli
Człowiek jest istotą, która w sposób przedziwny łączy rzeczywistość cielesną i duchową. Jednocześnie jest zwierzęciem, które żyje w świecie materii i zmysłów. Jednak swoimi władzami duchowymi (intelektem i wolą) wykracza ponad świat materialny. Jak to zauważyli już starożytni filozofowie, w człowieku jest ta przedziwna i niezwykła podwójność, która powoduje, iż łączy on ze sobą dwie sfery: duchową i cielesną. Skoro zaś aniołowie są sami stworzeniami duchowymi, to od razu rozumiemy, iż poznając nas, poznają przede wszystkim naszą duchową naturę.1 Można powiedzieć, iż takie poznanie jest dla nich całkowicie naturalne. „Patrząc” na nas (o ile duchowe poznanie można nazywać widzeniem), widzą przede wszystkim nasze dusze.
Jednak to nie wszystko, ponieważ o wiele ważniejsze jest pytanie, czy widzą co jest w naszych duszach, czy tylko widzą je jakby z zewnątrz. Poznanie wewnętrzne oznaczałoby tutaj, iż aniołowie nie tylko nas widzą, ale wiedzą także, jakie myśli są w naszych duszach, czyli w naszym sercu (cogitationes cordium). Św. Tomasz posługuje się w tym miejscu terminem serce, aby określić nie tylko całe nasze wnętrze, ale raczej najgłębsze pokłady naszej duszy. Składają się na nie odczucia (affectiones) w naszej woli i myśli (cogitationes) w naszym intelekcie. Czy więc poznanie wnętrza naszej duszy jest dla aniołów możliwe? Doktor Anielski odpowiada, iż takie poznanie może odbywać się pośrednio i bezpośrednio.2
Zakryte wnętrze
Zajmijmy się najpierw tym pierwszym przypadkiem. Bezpośrednie poznanie to takie właśnie, iż poznając moją duszę anioł znałby jednocześnie wszystkie moje myśli, choćby te najbardziej skryte. Św. Tomasz bardzo stanowczo zaznacza, iż w taki sposób poznawać może jedynie Bóg i podkreśla, iż poznanie tajników ludzkiego serca jest przede wszystkim poznaniem ludzkiej woli. To właśnie nasza wola, dzięki której podejmujemy decyzje i możemy cieszyć się osiągniętym dobrem (albo smucić złem), stanowi przede wszystkim o tym, co jest w naszych duszach. A to z tego powodu, iż jak w innym miejscu św. Tomasz tłumaczy, to właśnie wola daje impuls naszemu intelektowi, aby poznawał rzeczywistość i zastanawiał się nad rzeczami, które są możliwe do poznania.3
Innymi słowy to od decyzji woli zależy, czy będziemy chcieli się czegoś dowiedzieć, czy nie. Otóż, Akwinata podkreśla, iż wola rozumnego stworzenia jest poddana tylko Bogu,4 a zatem tylko Bóg może bezpośrednio działać na ludzką wolę i poruszać nas wewnętrznie. Skoro więc tylko Bóg może mieć bezpośredni wpływ na naszą wolę, to znaczy, iż tylko On może bezpośrednio poznać jej decyzje i odczucia. Co za tym idzie, tylko Bóg bezpośrednio wie, o czym myślimy. Przypomina się w tym miejscu fragment z Księgi Rodzaju, kiedy to po grzechu pierworodnym Adam ukrywa się przed Bogiem, ponieważ chce ukryć swój grzech (Rdz 3, 10-11). Nie ma przecież nic, co mogłoby się ukryć przed Bogiem, ale to, iż Bóg widzi wszystko, staje się niewygodne i budzi lęk w człowieku, który zgrzeszył.
Aniołowie jednak nie mogą poznawać bezpośrednio tego, co myślimy i czego chcemy. Oznacza to także, i jest to bardzo ważne, iż nie mogą bezpośrednio wpływać na naszą wolę. Gdyby tak było to aniołowie mogliby nami bezpośrednio kierować.
Waga tego stwierdzenia okazuje się wtedy, kiedy zastanowimy się, w jaki sposób może wpływać na nas zły duch. Temu, co Doktor Anielski pisze na temat działania upadłych aniołów, poświęcimy jeszcze więcej miejsca w naszych kolejnych rozważaniach, ale już teraz trzeba bardzo jasno podkreślić tę prawdę. Właśnie dlatego, iż nie może on wpływać bezpośrednio na nasze wnętrze, posługuje się pokusą, która działa na człowieka niejako od zewnątrz, nakłaniając wolę, aby zgodziła się na to, co zły duch proponuje. Nasza wola zawsze pozostaje dla złych duchów barierą, którą możemy odsłonić tylko my sami.
Odkryte wnętrze
Prowadzi nas to do drugiego sposobu, w jaki można poznawać ludzkie myśli. Jak już podkreślaliśmy, człowiek jest istotą złożoną z duszy i ciała. Oznacza to, iż te dwie rzeczywistości w człowieku stanowią jedność. Dlatego człowiek nie jest w stanie ukryć swoich myśli całkowicie. To, co myślimy, zamierzamy w naszej woli i intelekcie, ma wpływ na nasze zmysły i ciało. Pojęciom zawsze towarzyszą wyobrażenia, a o ile trapią nas jakieś poważne smutki, czy cieszymy się z czegoś, okazujemy te uczucia poprzez śmiech, płacz, czyli są one widoczne w sferze cielesnej. Innymi słowy, wyraz naszej twarzy, gesty i słowa wyrażają nasze wnętrze. Dlatego choćby my sami możemy poznać, co myśli o nas drugi człowiek, patrząc, jak reaguje na nasze pojawienie się, czy na to, co mówimy. Św. Tomasz podaje tutaj przykład lekarza, który potrafi poznać pewne stany naszej duszy po tym, jak zmienia się tętno.5
Warto w tym miejscu zauważyć, iż im większa jest nasza wiedza na temat funkcjonowania ludzkiego organizmu, tym lepiej potrafimy docierać do wnętrza człowieka. Dzisiejsza medycyna i psychologia są o wiele bardziej rozwinięte. Nie ograniczamy się tak, jak w czasach św. Tomasza, do badania tętna, ale możemy śledzić zmiany, jakie zachodzą w ludzkim mózgu. Pamiętajmy jednak, iż nigdy nie jest to poznanie bezpośrednie, ale jedynie poprzez skutki, które obserwujemy w ciele, możemy wnioskować o tym, co je wywołało, czyli przyczynach, jakimi są myśli i odczucia rodzące się w duszy. Oznacza to, iż nigdy, choćby dzięki niesamowicie rozwiniętej technologii, nie będziemy w stanie bezpośrednio poznać tego, co myśli drugi człowiek.
Skoro jednak my potrafimy poznawać myśli i odczucia drugiego człowieka z tak wielką dokładnością, to o ileż bardziej są w stanie uczynić to aniołowie. Jak pamiętamy, świat materialny i to, co jest w naturze, nie stanowią dla nich żadnej tajemnicy, ponieważ posiadają od momentu powstania wszelką wiedzę na temat wszystkiego, co jest stworzone. Dlatego też, co wydaje się zatrważające: „tym bardziej mogą je [myśli i odczucia duszy] tą drogą poznawać aniołowie – a także i demony – jako iż wnikliwiej dostrzegają i oceniają najskrytsze choćby takowe zmiany cielesne.”6
Widzimy więc, jak podstępne pokusy mogą pochodzić od demonów, którzy bacznie nas obserwując i nigdy się nie męcząc, są w stanie sprawić, iż pokusa odpowiada najskrytszym pragnieniom naszego serca. Nie sposób w tym miejscu nie zauważyć, jak wielka jest rola naszych Aniołów Stróżów, którzy bronią nas przed wpływem złych duchów i pomagają nam nieustannie w walce z nimi.
Pamiętajmy też, iż Anioł Stróż jest zawsze silniejszy od najdoskonalszych choćby złych duchów, ponieważ w tej walce on także nie walczy sam, ale wspomaga go łaska Boża. Choć nie zawsze wie, o czym myślę, i co mnie trapi, to jednak często potrafi poznać to, co jest w mojej duszy, lepiej niż ja sam, i przyjść mi z pomocą.
Wolność od wiedzy o przyszłości
Na koniec warto zauważyć, iż w bardzo podobny sposób aniołowie mogą poznawać przyszłe wydarzenia. Oczywiście nie znają przyszłości, którą zna jedynie Bóg w swojej wszechwiedzy. Jednak ponieważ o wiele lepiej znają nas i materialną rzeczywistość, mogą o wiele lepiej wnioskować o tym, co się może wydarzyć.7
Tym razem nie będzie to jednak szukanie przyczyn w oparciu o skutki, ale wnioskowanie o skutkach z pozycji przyczyny. Jednak w dziedzinie rzeczy zmysłowych takie wnioskowanie nigdy nie jest pewne. Oczywiście są takie wydarzenia, które jesteśmy w stanie przewidzieć z całą pewnością, ponieważ dana przyczyna zawsze wywołuje ten sam skutek, jednak kiedy jest wiele przyczyn, które mogą wywoływać wiele skutków, wnioskowanie zawsze będzie tylko prawdopodobne. Czyli, posługując się przykładami św. Tomasza, jesteśmy w stanie przewidzieć w sposób pewny, iż jutro wzejdzie słońce, ale lekarz nie jest w stanie przewidzieć w sposób pewny, iż chory wyzdrowieje.8 Choć więc aniołowie dużo lepiej od nas znają świat zmysłowy i będą mogli wnioskować o przyszłości z dużo większym przybliżeniem, to zawsze będzie to jedynie prawdopodobieństwo, a nie pewność.
W tym miejscu również możemy zobaczyć, iż zły duch potrafi wielu ludzi skusić wiedzą o przyszłości. Stąd właśnie (dziś chyba szczególnie wielka) popularność różnego rodzaju wróżb, astrologii i jasnowidztwa, które także mogą zawierać pewną prawdę na temat przyszłych wydarzeń, właśnie dlatego, iż demony mogą w lepszym stopniu przewidywać przyszłe wydarzenia. A człowiek, skoro w pewnym stopniu pozna przyszłość i wierzy, iż przewidziane wydarzenia na pewno nastąpią, po prostu uzależnia się od tej wiedzy. Chce uniknąć przykrych wydarzeń i im bardziej chce ich unikać, tym bardziej zależy od złego ducha, który przekazuje wiedzę na ich temat. Zły duch więc zaczyna panować nad człowiekiem dzięki tej wiedzy, często do tego stopnia, iż bez przepowiedni nie potrafi normalnie żyć, stale lękając się o to, jakie jeszcze przyszłe wydarzenia mogą mu zagrażać. Zawsze więc taka wiedza jest udostępniana człowiekowi tylko po to, aby go zwodzić i ostatecznie nakłonić ludzką wolę do poddania się złu.
Zatem analiza doskonalszego poznania przyszłości przez aniołów powinna nas raczej skłaniać do poddania się Bogu i Jego Opatrzności, która jest sprawowana przez pośrednictwo dobrych aniołów. Tylko bowiem dzięki takiemu zaufaniu Bogu, odsuwającemu od nas pokusę posiadania wiedzy, której posiadać nie powinniśmy, możemy pozostać w pełni wolni i pozbyć się lęku przed tym, co przyniesie przyszłość, a wtedy „jutrzejszy dzień sam o siebie martwić się będzie” (Mt 6, 34).
Ks. Tomasz Stępień
Artykuł ukazał się w dwumiesięczniku „Któż jak Bóg” (4/2009)
- Por. ST I, q. 57, a.4, 1. ↩︎
- Por. ST I, q. 57, a.4, co. ↩︎
- Por. ST I/II, q.9, a.4, co. ↩︎
- Por. ST I, q. 57, a.4, co: …voluntas rationalis creaturae soli Deo subiacet. ↩︎
- Tamże: …et etiam medici aliquas affectiones animi per pulsum cognoscere possunt. ↩︎
- Tamże: Et multo magis Angeli, vel etiam Daemones, quanto subtilius huiusmodi immutationes occultas corporales perpendunt. ↩︎
- Por. ST I, q. 57, a.3, odp. ↩︎
- Tamże: Et sic futura quae ex necessitate ex causis suis proveniunt, per certam scientiam cognoscuntur, ut solem oriri cras. Quae vero ex suis causis proveniunt ut in pluribus, cognoscuntur non per certitudinem, sed per coniecturam; sicut medicus praecognoscit sanitatem infirmi. ↩︎
![Informacje Dnia 02.10.2024 [08.00]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_sO_i6OlqLUP_t1pGx-vM7R9B_WLDEeK3M_Q8NxBhlGmvdvmXLcNupRvRT1eqY4OGaLH9GRDv7hmmodM9MU_Sgais7SbKaBEaGI9RcXwuj8dRAg=w1200-h630-n-k-no-nu)
