Anioł kopalni węgla

Z anielskich lektur

Podróż do wnętrza Ziemi, 20 tysięcy mil podmorskiej żeglugi, Dzieci kapitana Granta, Tajemnicza wyspa, W 80 dni dookoła świata, Pięć tygodni w balonie, Piętnastoletni kapitan to powieści mojego dzieciństwa, czytane z pasją arcydzieła klasyka światowej literatury.

Jules Gabriel Verne, ojciec literatury fantastycznonaukowej, żył w latach 1820-1905. Był człowiekiem niezwykle oczytanym, a na potrzeby swych dzieł stworzył z kartonowych fiszek nowoczesną bazę danych. Po latach i zupełnie przypadkowo trafiła do mnie powieść (właściwie to nie powieść, tylko opowiadanie) z aniołem i kopalnią w tytule. Nie znałem tej książki, bo jedyne dotychczasowe wydanie polskojęzyczne (1903) było z oczywistych powodów niedostępne.

Pisarz odkrywa tu zgoła inne oblicze niż to, do którego nas przyzwyczaił. Nie jest piewcą techniki i potęgi ludzkiego rozumu, ale wnikliwym obserwatorem życia górniczej społeczności w małej wiosce w Pikardii lub Nord-Pas-Calais. Warunki pracy i życia górników są przerażająco trudne, już sam opis zjeżdżania w wiklinowym koszu do kopalnianej studni przyprawia o dreszcze. Należy zaznaczyć, iż opisywane sytuacje znane były pisarzowi z autopsji, gdyż w drugiej połowie życia na stałe osiadł on w Amiens w Pikardii i choćby został burmistrzem. Z katastrofami w pobliskich kopalniach spotykał się wielokrotnie.

Bohaterem powiastki jest uboga nastoletnia dziewczyna z wioski, w której wybudowano kopalnię. Z powodu trudnej sytuacji domowej i przewlekłej choroby ojca zmuszona jest do zatrudnienia się w kopalni. Wraz z innymi dziećmi-rówieśnikami przez kilkanaście godzin codziennie nosi w koszach na plecach urąbany na przodku węgiel. W wolnych chwilach przeznaczonych na odpoczynek bohaterka, litując się nad dolą dzieci-analfabetów, uczy je czytania. Bardzo gwałtownie i nie tylko z tego powodu zdobywa wśród górników sympatię oraz tytuł Anioła Kopalni. Jeden z górników mówi o tym wprost: „…pomiędzy nami znajduje się anioł kopalni, który pracuje jedynie dlatego, aby nieść pomoc swemu biednemu ojcu” (s. 22).

hangela | Pixabay

Verne z wielką przenikliwością ukazuje duchowe więzy istniejące wśród tych prostych i szlachetnych ludzi, umiejętnie i z typową dla siebie pedanterią dotyczącą szczegółów technicznych buduje napięcie, by ukazać reakcje ludzkie w ekstremalnej sytuacji, jaką będzie pożar kopalni. Jakże wiele tu dobra i szlachetności, jak po wielokroć człowiek staje się tu aniołem dla swego bliźniego.

Więcej szczegółów nie chcę zdradzać, wierząc iż ta chwytająca za serce opowieść ujmie czytelników „Któż jak Bóg”, których chciałbym zachęcić do samodzielnej lektury. O dziwo, książka jest bardzo tania! Można pobrać ją za darmo (podobnie jak kilka tysięcy innych arcydzieł światowej i polskiej literatury) z portalu „Wolne Lektury”. Pozostaje tylko kupić czytnik książek elektronicznych, tzw. e-booków. Nie jest to jakiś wielki wydatek, a obsługa urządzenia jest bardzo prosta. To jeden z najlepszych moich zakupów na przestrzeni kilku ostatnich lat.

A na koniec ciekawostka. Francuski pisarz był namiętnym żeglarzem – posiadał aż trzy łodzie, przy czym każdą z nich nazywał na cześć św. Michała Archanioła (St. Michel I, II, III). Na łodziach tych często pisał i tworzył. Najsławniejszy był jacht Saint Michel III (1877). Wymiary miał spore: długość 31 metrów, dziesięcioosobowa załoga, dodatkowo wyposażony został w napęd parowy (stąd bardzo charakterystyczny, ogromny i przysadzisty komin wznoszący się nad pokładem). Po śmierci pisarza jacht zaginął w zawierusze wojennej. Pozostały na szczęście fotografie i dokumentacja techniczna w Muzeum Juliusza Verne’a w Nantes.

Juliusz Verne, Anioł kopalni węgla. Powieść dla młodzieży, tłum. nieznany, Redakcya „Przyjaciela Dzieci”, Warszawa 1903, ss. 56

Herbert Oleschko

Artykuł ukazał się w dwumiesięczniku „Któż jak Bóg” (4/2018) pod tytułem: „Ze św. Michałem dookoła świata”